Երբ 1949 թվականի օգոստոսի 29-ին Շչոլկինը զեկուցեց Կուրչատովին, որ ատոմային ռումբը լիցքավորված է, պատրաստ փորձարկման, խորհրդային ատոմային ռումբի հայրը կատակով նետեց. «Դե ինչ, ռումբն արդեն անուն ունի, թող ունենա նաեւ կնքահայր՝ Շչոլկին ազգանվամբ»։ Փակագծերում ասենք, որ ռումբի՝ «ՀԺհ-1» անվանումը հապավում էր եւ նշանակում էր Ստալինի ռեակտիվ շարժիչ (реактивный двигатель Сталина).

1988թ. փետրվարին բռնկվեց արցախահայության ազգային-ազատագրական պայքարը: Լցվել էր համբերության բաժակը, այլեւս անհնար էր դիմանալ բացահայտ անարդարությանը եւ հայ ազգաբնակչության նկատմամբ կիրառվող վայրագություններին:
Ժողովուրդը ոտքի կանգնեց` պաշտպանելու իր իրավունքները, իր ինքնությունը, ազատվելու 70-ամյա ադրբեջանական գերությունից, միավորվելու մայր ժողովրդի հետ, փրկվելու բնաջնջման վերահաս վտանգից, որ տարիներ շարունակ կախված էր նրա գլխին, վտանգ, որ սպառնում էր ոչ միայն արցախահայությանը, այլեւ ողջ հայ ժողովրդին:

Տեր Վիրապ քահանան հուզվել էր։ Աղոթքի բառերը լռությամբ բարձրանում էին Դադիվանքի գմբեթն ի վեր, որտեղից լույսի ճառագայթներ էին գալիս-խաչվում սուրբ խորանին։ Դադիվանքում հարսանյաց արարողություն էր։ Քահանայի դեմքը ողողվել էր լույսերով։ Ուրախության արցունքներ էին գլորվում մորուքն ի վար։
-Փառքդ շատ, Տեր, որ ինձ այսպիսի բախտավորություն պարգեւեցիր։ Քանի՞ տարի, քանի՞ դար առաջ էր հնչել սուրբ պատարագը այս կամարների տակ։ Դաժան ժամանակների հողմը քանի՜-քանի խաչքար, սրբավայր-աղոթատեղի հարթեց, ծածկեց հողմով ու հողով։

Գեղարքունիքի մարզի Ծաղկաշեն գյուղում են ապրում Արարատ եւ Արծվիկ Գեւորգյանները իրենց 5 զավակների հետ։ Նրանց նախնիները գաղթել են Արեւմտյան Հայաստանի Հին Բայազետի տարածաշրջանի Կզլ-Դիզա գյուղից։ Անմասն չեն մնացել կոտորածներից, գերդաստանից շատերը նահատակվել են ծննդավայրում, մնալով անշիրիմ։ Նրանց մի ճյուղը եկել-հաստատվել է Աժդահակի ստորոտում գտնվող այս բնակավայրում։ Տարիների հետ գյուղը շենացել է, տարածվել Գավառագետի վտակներից մեկի աջ ու ձախ ափերին։ Հիմնականում զբաղվում են հողագործությամբ ու անասնապահությամբ։ Հյուրասեր են, կատակասեր։ Սիրով են պատմում իրենց լեռան գագաթի խառնարանի հրաշագեղ լճակից, որտեղ պահպանված են իշխանի տեսակներ, պատմում են Աժդահակի լանջերի խաչքարերից, մատուռից։

Ամառային մի օր Արցախյան ազատամարտի մահապարտներից մեկի՝ Մկրտիչ Ստեփանյանի տանն էի, եւ նա պատմում էր, ինչ միտքն էր գալիս. «Տասը օր էր անցել, ինչ սկսվել էին կռիվները, ես դիրքեր բարձրացա, որ ստուգեմ՝ տղերքը սնունդ, զինամթերք ունե՞ն։ Բարձրացա ու ինչ տեսնեմ. իմ մարտական ընկերներից մեկը ջղայնացած գոռում է մի ջահել զինվորի վրա: «Ի՛նչ ես անում, ա՛յ տղա, ինչի համար ես ձենդ գլուխդ գցել»,- հարցրի անհանգստացած։ Ինքն էլ թե՝ «ա՜յ Մուկո՛ւչ, թշնամին եկել, քթներիս ա հասել, ինձ ասում ա՝ խփե՞մ»։ Շատ մարդկային բան է. անփորձ, ջահել տղան առաջին անգամ մոտիկից մարդու վրա պետք է կրակեր, թեկուզեւ՝ թշնամու. շատ դժվար է… այդ հոգեբանական արգելքը բոլորս էլ դժվար ենք հաղթահարել, էլ ուր մնաց…

Նրա անունը առանձնահատուկ տեղ է զբաղեցնում մեծ սպորտի աստիճանակարգում: Ամերիկյան հանրահայտ «World Masters Games»-ից հետո շատ պարբերականներ մեր տիտղոսավոր հայրենակցուհուն անվանեցին մոլորակի ամենաուժեղ, քաջասիրտ եւ հմայիչ հայուհի` այդ ձեւակերպումը դարձնելով լրագրային ծավալուն հոդվածների վերնագիր:
Այն, որ Սվետլանա Եսայանի ընտանիքում սիրում եւ հարգում են սպորտը, դժվար չէ հասկանալ տան ամենատարբեր տեղերում ցուցադրված բազմաթիվ մեդալներից եւ գավաթներից:

Անհնարին է բառերով նկարագրել այն ամենը, ինչ տեղի ունեցավ 1994 թվականի ապրիլի 20-ի առավոտյան: Վերապրողներն առ այսօր նույն դժվարությամբ ու կսկիծով են հիշում ու պատմում այն կռիվների, նաեւ հաղթանակների մասին, որին մասնակից եղան Ղարաբաղյան պատերազմում կռված տղաները:
Առավել դժվար է պատմել մեր մարդկային կորուստների մասին: Ամեն ավարտված կյանք իր հավերժական կնիքն էր թողնում մի գերդաստանի ապագայի վրա: Հայրենիքին նվիրաբերված յուրաքանչյուր կյանք ողբերգություն էր մի ընտանիքի համար: Բայց հերոսների կյանքի գնով է, որ ամրագրվեց մեր բոլորի ապագան: Հենց այդ հերոսներից մեկի` Էդուարդ Կարապետյանի սիրտն էլ դադարեց բաբախել այդ մարտերում: Անձնուրաց մի սիրտ, որ ընդամենը 34 տարվա կյանք էր ապրել: