ԽԲ. Լավ կլիներ, եթե այն տունը, ուր աղջիկներ են բնակվում, պատուհան կամ դուռ չունենար՝ փողոցները նայելու։ Որովհետև երբ աղջիկները կանգնում և ուղիղ նայում են անցորդների կերպարանքին, նրանց մաքուր միտքն ամբոխվում է՝ նման կրակի կայծի՝ բամբակի խրձի մեջ ընկնելուն, և ժամ առ ժամ բորբոքվելով՝ կիզում ու այրում է նրանց ողջամտությունն ու համեստությունը։ Ուստի այն երիտասարդուհին կամ կույսը, որի աչքը պատուհանին է, կա՛մ անամոթ է, կա՛մ սկսել է անամոթանալ։ Որովհետև ամեն հրդեհ էլ մի դույզն կայծից է բորբոքվում, և ամեն մեծ վնաս փոքր վնասից է առաջ գալիս։

Առաջին համաշխարհային պատերազմից հետո, նոր նավ ջուրն իջեցնելու առիթով կազմակերպված ժողովրդական զբոսահանդեսի ժամանակ, Հարավային Ֆրանսիայի նավահանգստային փոքրիկ Լա-Սյոտա քաղաքի հրապարակում մենք տեսանք ֆրանսիացի զինվորի բրոնզե մի արձան։ Նրա շուրջ մարդիկ էին խռնվել։ Մոտեցանք ու պարզեցինք, որ հուլիսյան կիզիչ արևի տակ քարե պատվանդանին կանգնածը կենդանի մարդ է։ Նա հագել էր դեղնականաչավուն շինել, գլխին դրել պողպատյա սաղավարտ, ձեռքին՝ սվինով հրացան, իսկ դեմքն ու ձեռքերը բրոնզապատ էին։ Նա կանգնած էր զգաստ, ու դեմքին ոչ մի մկան չէր շարժվում։

-Աղվանին պետք է կարդալ, հասկանալ։ Փիլիսոփայություն է, գրված է փոխաբերական իմաստով… Առաջին քննադատը ես էի։ Գրածը առաջինն ինձ էր տալիս, որ կարդամ։ Կարդում էի, քննադատում, մեկ-մեկ ծիծաղում, հոգու հետ խաղում։ Բարկանում, վերցնում էր գործերը.
-Չես հասկանում, որ հասկանաս, կտեսնես՝ ինչ ուժեղ գործեր են,- ասում էր ու բարկացած հեռանում։
Հետո իմացա, որ 16 տարեկանում բանաստեղծությունները տարել էր Երևան, ու երբ խմբագրությունում փորձել էին տողերը, բառերը «շտկել-փոխել»՝ չէր համաձայնել, վերցրել, հետ էր եկել։

Ի՞նչն է սրանից ավելի աղետալի. մինչ հայրը մեծ տառապանքով փող ու հարստություն է հավաքում, որպեսզի զավակը երջանիկ ապրի, զավակը վատնում է դրանք, որպեսզի թշվառ ապրի։ Եվ ի՞նչն է այս թշվառությունների պատճառը, եթե ոչ ծնողական անկարգ խնամքը. որովհետև հայրը ջանում է իր զավակին հարստացնել բազում գանձերով, բայց ոչ՝ մի փոքր գիտությամբ. կամենում է ժառանգորդ դարձնել ստացվածքների, բայց ոչ՝ առաքինությունների։

Գնում ենք աշնանային անտառով. երկնաձիգ կաղնիների բացվածքներից մերթ-մերթ փայլում է արևը, դարձյալ ծածկվում: Քաշաթաղի մայր գետ Հակարիի միջին վտակ Հոչանցի աջակողմյան թեք լանջով ցած ենք իջնում՝ գտնելու մեր պապերի թողած ևս մեկ պատմաճարտարապետական կոթող Կատոսավանքը: Տարիներ առաջ նույն վանքին մոտեցել եմ գետի վերին մասից՝ Շրվական գյուղից դեպի ձորն իջնող ճանապարհով: Այս անգամ Արցախի հանրային հեռուստատեսության «Մեր երկիրը» հաղորդաշարի հեղինակ Լեռնիկ Հովհաննիսյանի և օպերատոր Բենիամին Ղարախանյանի հետ իջնում ենք պատմական Կատոս գյուղից հարավ ընկած անտառամիջյան ծառահատումների համար բացված ճանապարհով:

Լույս է տեսել գրող, հրապարակախոս Մարի Բարսեղյան-Խանջյանի առաջին գիրքը՝ «Խորհուրդն արքայի», որը հեղինակը նվիրում է հայոց բոլոր մեծերին, ովքեր իրենց տաղանդն ու հանճարը նվիրել են մեր ժողովրդի պատմության կերտմանը, գիտության և մշակույթի զարգացմանը, ռազմական մտքի թռիչքին և հայ մարդու ձևավորմանը։

21 ու կես տարեկան էի, երբ ամուսնացանք։ Հետագայում որքան էինք հիշում մեր սիրո պատմությունը, հիշում էինք ու ծիծաղում։ Ծիծաղում էինք արդեն ողջ ընտանիքով, մեր երեխաների, ծնողներիս, Ամալյայի հարազատների հետ… Բարի էր կինս, անկեղծ, պարզ ու միամիտ։ Մեր բնության պես անաղարտ էր, շռայլ, հոգատար։ 1965թ. էր, ծանր հիվանդացավ, ու տարանք Երևան։ Արդեն ծնվել էին Աշոտս ու Նինելս։ Երբ հիվանդանոցից դուրս են գրում, տեսնում է, որ Երևանի փողոցները բազմամարդ են։ Մարդիկ Ամիրյան փողոցով շարժվում են դեպի հրապարակ (Եղեռնի 50-ամյակի օրերն էին)։ Եղբորը խնդրում է, որ իրենք էլ գնան հրապարակ։ Երբ հասնում են, արագ-արագ քայլում, բարձրանում է Լենինի արձանի պատվանդանին։ Միլիցիոներները վազում են, որ իջեցնեն, կարծելով, թե ուր-որ է՝ սկսելու է հակասովետական մի ճառ արտասանել։