Խաչվերացը Հայ Եկեղեցու հինգ տաղավար տոներից վերջինն է: Այն Խաչին նվիրված տոներից ամենակարեւորն է, որովհետեւ նվիրված է գերությունից Խաչի վերադարձի եւ փառաբանության հիշատակին:
Հայաստանյայց Եկեղեցում Խաչվերացը տոնում են սեպտեմբերի 11-17-ն ընկած ժամանակահատվածում հանդիպող կիրակի օրը, այս տարի` սեպտեմբերի 16-ին:
Սուրբ Խաչը տոնվում է ի հիշատակ Տիրոջ խաչափայտի` պարսկական գերությունից Երուսաղեմ վերադարձի եւ Գողգոթայում կանգնեցման (վերացման): Այստեղից էլ տոնը կոչվում է Խաչվերաց:

Ահա և ինձ էլ բարերարություն արեցին։ Գրասենյակ ներկայանալու հրավերով բացիկ ստացա ու գնացի։ Գրասենյակում բոլորը շատ սիրալիր էին հետս։ Պաշտոնյան քարտարանից հանեց քարտս ու ասաց «հը՜մ»։ Ես էլ ասացի «հը՜մ»։
-Ո՞ր ոտքդ է,- հարցրեց պաշտոնյան։
-Աջը։
-Ամբողջովի՞ն։
-Ամբողջովի՛ն։

Իշխանասարի վառվող թագը եւ Որոտանի խուլ հառաչը ուղեկցում է ինձ, որպես այս հողակտորին կապող անքակտելի կարոտ ու մինչ մահ ինձ ուղեկցող երազ, որը հասկանում եմ այն ժամանակ, երբ հողի ու քո միասնությունը հեռու չէ, երբ հասկանում եմ, որ այդ երազը կրկնվել չի կարող, եւ որ դու վաղվա հողն ես…

Տաղավար տոների երկրորդ օրը նվիրված է հավատով ի Քրիստոս ննջածների հիշատակին, ովքեր այս բոլոր հանդիսավոր օրերին մեզ տոնակից են լինում, բարեխոսում են մեզ համար, և նրանց աղոթքները ելնում են Աստծու առջև (տե՛ս Հայտ. Ը 4): Թեպետ արդարների հոգիներն ունեն անմահության հաստատ հույսը և գտնվում են Աստծու ձեռքում, խաղաղության մեջ (տե՛ս Իմաստ. Գ 1), սակայն նրանք պսակի դեռևս չեն արժանացել (տե՛ս Հայտ. Զ 9-11), ինչպես և մեղավորները` տանջանքների (տե՛ս Բ Պետ. Բ 4,9), մինչև որ բոլորս էլ մեր վախճանին հասնենք` ըստ առաքյալի խոսքի. «Սրանք ամենքը հավատի մեջ վկայված լինելով հանդերձ, չընդունեցին խոստումը: Աստված մեզ համար ավելի լավն էր նախատեսել, որպեսզի առանց մեզ դրանք չկատարվեն» (Եբր. ԺԱ 39-40): Քանի որ որդեսեր Հայրը սպասում է, մինչև որ Իր բոլոր զավակները կհավաքվեն և այնժամ յուրաքանչյուրիս կտա իր հասանելիքը:

Հրադադարը նոր-նոր էր հաստատվել, սակայն սահմանային հատվածներում դեռ լինում էին կրակոցներ, պայթում ականներ։ Հրամանատարները առավել ջանք ու եռանդ, խստապահանջություն պետք է դրսևորեն, որովհետև առավել դժվար է, երբ խաղաղ պայմաններում զինվոր է զոհվում։

Գալուստը նորից սկսեց.
-Բեղավորը վախեցավ, չվերցրեց մեր հողերը, մեկ հարված էր պետք, եւ ամեն ինչ իր տեղը կընկներ, ինչպես ճիշտ գամված պայտը։
Հետո հախուռն շարունակեց.
-Ճարպիկ է Արսենը, շնորհքով, գայլի հետ ուտում է, տիրոջ հետ՝ լաց լինում։ Իսկ դու՝ անընդհատ կարգ ու կանոն։ Գերմանացին էլ էր շատ մաքրասեր ու կարգապահ, ամեն տեղ «Ordnung uberalles», ինչ շահեց, հո՛ պարտվեց, հո՛ գերմանացի գերիները մեր փողոցներն են սալարկում, Սեւանի կասկադի թունելները փորում։

Հայերի մեջ ազգանունը, որպես անձի տոհմական անվանում, պատմական խոր անցյալ ունի։ Հին եւ միջին դարերում այն կրել են ազնվական ընտանիքները, օրինակ՝ Մամիկոնյաններ, Արծրունիներ։ Սովորաբար, ազգանուններին ավելացվել են «ազգ» կամ «տուն» բառերը։ Օրինակ՝ «ազգն Ռշտունյաց», «տունն Արծրունյաց»։
Հայոց շատ ազգանուններ ստեղծվել են ըստ անձի ծնվելու, հաճախ էլ՝ գործունեություն ծավալելու վայրի։ Օրինակ՝ Մովսես Խորենացի, Գրիգոր Նարեկացի։