Հայոց լեզու, որքա՜ն կը սիրեմ քեզ։ Հավատարմությունը, որ կը զգամ քեզի հանդեպ, ավելի զորավոր է, քան մեր այս եղկելի կեանքը։ Կուզեի քեզ սովրիլ մինչեւ վերջին վայրկյանը, սովրիլ քու ներքին երաժշտությունդ ու քու գծած ճամբադ պատմության մեջ։ Դո՛ւն որ մեր աղոթքն ես ու մեր հաճույքը, Հայոց լեզու, կը սիրեմ քեզ։

Հայ ժողովրդի մեծ բարեկամներից էր ռուս նշանավոր բանաստեղծ Նիկոլայ Տիխոնովը։ Առաջին անգամ Հայաստանում եղել է 1924թ., ճանապարհորդել լեռնաշխարհում եւ հիացական տողեր թողել մեր ժողովրդի եւ նրա հինավուրց երկրի մասին։ Հայտնի է երկրորդ այցելության (1929թ.) տպավորությունների տակ գրված նրա «Հայտնության օրեր» էսսեն, ունի հայերին եւ Հայաստանին նվիրված բազմաթիվ այլ գործեր։ Դրանցից ներկայացնենք մի քանի հատված՝ փորձելով ինքներս մեզ տեսնել օտարի աչքով։

Մի իշխան վարպետ է կանչում, որ վանք կառուցի։ Վարպետը գալիս է Սանահին եւ սկսում աշխատել հարազատ որդու հետ։ Աշխատանքի ժամանակ հոր, որդու ու մի ենթավարպետի միջեւ վեճ է ծագում։ Որդին գժտվում է հոր ու ենթավարպետի հետ և թողնելով շինարարությունը, հեռանում է։ Մի ուրիշ իշխան հրավիրում է վարպետի որդուն, որ գա իր համար վանք կառուցի։ Որդին ընդունում է հրավերը։ Երբ նոր վանքի պատերը բարձրանում են, Սանահինից նկատում են, որ դիմացն ինչ□որ շենք է բարձրանում։ Բանվորներն այդ մասին հայտնում են իրենց վարպետին։

Որոտանի ձորահովիտներից մեկում, ճամփեզրի մոտ, կան ցցված եւ թեքված ժայռեր, որոնցից մեկը հիշեցնում է արձանացած մարդու, մյուսը՝ կալ անելիս քարացած եզների, իսկ կենտրոնի ավազահատիկ բարձրությունը՝ կալսած հացահատիկի մի կույտ։ Ժողովուրդը «Անիծած քար» է կոչում ձորահովտի այս կանաչազուրկ, գորշ մասը։ Այստեղով անցնելիս մարդիկ, հնավանդ սովորության համաձայն, կանգ են առնում մի պահ, ատելությամբ նայում ժայռերին եւ անեծքի խոսքեր շպրտելով քարացած մարդուն՝ շարունակում են ճանապարհը։

Առավոտյան անտրամադիր էի: Տողանի ժամանակ, երբ արդեն երթով անցնելու հրաման էր տրվել, ու մեր վաշտը դեռ տեղում էր քայլում, մեկը հետևիցս խփեց ոտքերիս: Շրջվեցի ու տեսա, որ Լենինն էր: Առանց երկար-բարակ մտածելու ամբողջ ուժով խփեցի ծնոտին: Ընկավ հետևի կանգնածների վրա ու փորձեց պատասխանել, ես կրկնեցի հարվածը, խփեցի էլի ու էլի, մինչև կողքից մեկը ոտքով կհասցներ ամենացավոտ տեղիս: Ես կքանստեցի: Դեպի ձախ շրջադարձ կատարելու և շարային քայլքով տրիբունայի առջևով անցնելու հերթը մերն էր: Երբ զորամասի դարպասից դուրս եկանք, մեկը շարասյան միջից քաշեց թևքիցս: Կապիտան Արտյոմովն էր:

Ուջանը (նախկին Վժժան) Արագածոտնի մարզի շեն ու բարգավաճ գյուղերից է` բնակեցված հիմնականում սասունցիներով։ Հայերիս մեջ գյուղն առավելապես հայտնի է նրանով, որ 1967 թվականի հուլիսի 3-ին Հայաստանում առաջին անգամ հենց այս գյուղի բնակիչները համարձակություն ունեցան խորհրդային արգելքների պայմաններում կանգնեցնելու զորավար Անդրանիկի արձանն ու գյուղի երիտասարդներից պահակներ կարգելու, որպեսզի ժամանակի «ինտերնացիոնալիստ» իշխանությունների դրածոները, մեր ծոցում ապրող կամ դրացի թուրքերը չվնասեն զորավարի արձանը։

Զինվորներ, երբեք չմոռանաք, որ ձեր անձնական պատիվը կապված է ձեր ցեղի եւ նրա պատմության փառքն ու զարդը կազմող անմահ Եփրեմների, Քեռիների, Խեչոների, Դումանների եւ նման աստվածաշունչ դյուցազունների պատվի հետ։
Գիտակցելով այդ՝ սովորեցե՛ք եւ սիրե՛ք գերադասել պատվավոր մահն անպատիվ կյանքից-թե՛ կռվում եւ թե՛ կռվից դուրս։
Գիտակցելով այդ՝ անգիտացեք վտանգը, մեռեք փառավոր եւ անմահացնող մահով, որ հայրենի հողը չկարմրի ձեր դիակները գրկելու…
Գիտցե՛ք եւ մի՛ մոռացեք, որ վախկոտները կռվի դաշտում սպանվում են պատահական «կույր» գնդակով…