1915թ. Հայոց ցեղասպանդից հետո հայության բեկորները սփռվեցին աշխարհով մեկ: Օտարության մեջ բույն դրած երկրներում ու քաղաքներում ձևավորվեցին հայկական այնպիսի համայնքներ ու թաղամասեր, որոնք պահելով ազգային ոգին, դաստիարակությունն ու դիմագիծը` մեծացրին երիտասարդներ, որոնք իրենց անուրանալի սխրանքներով ու գործունեությամբ` Հայ Դատի ու Գաղափարի մարտիկը դարձան: Նման թաղամասերից էր Լիբանանի մայրաքաղաք Բեյրութի սրտում գտնվող Բուրջ Համուդը, որը հայտնի է որպես «Փոքրիկ Հայաստան»: Բուրջ Համուդը պատմություն է, պայքարի ոգի, որն իր մեջ կրում է ողջ Արևմտահայաստանի հավաքական կերպարը: Եվ այս ազգային շունչ ունեցող մթնոլորտում է, որ ծնունդ առան ու մեծացան մեր նորօրյա մարտիկները, որոնք քաջ գիտակցում էին, որ միայն զենքով ու պայքարով կա Հայոց փրկություն:

Նորայր Քյարամի Մանուկյանը ծնվել է 1961թ. մայիսի 9-ին, Թալինի շրջանի Ներքին Բազմաբերդ գյուղում: Գերդաստանի արմատները հայրական կողմից սերում են Արևմտյան Հայաստանի Սասունի Կուռթեր գյուղից, 1880-ական թթ. հայտնի առաջին ֆիդայիներից` Կարմիր Իրիցու տան քաջն Արաբոից, իսկ մայրական կողմից` Մուշի Բուլանըխից: Նորայր Մանուկյանը 1979-81թթ. ծառայել է Խորհրդային բանակում, Ղազախստանի Բայկանուրի հրթիռային զորամասում: Անապատում դժվար ծառայությունից հետո վերադարձել է Ներքին Բազմաբերդ, զբաղվել տարբեր աշխատանքներով: 1988-ից արդեն Նորոյի խրոխտ ոգեշունչ երգերն ազգային-ազատագրական պայքարի ազդականչեր դարձան:

Բերդաձորցի Առնոն կդառնար 60 տարեկան, ապրիլի 25-ին նրա հայրենի Հին Շեն գյուղում տոնականորեն նշվեց հերոսի ծննդյան օրը՝ իր երկնային ներկայությամբ: Մայր հայրենիքից բաժանված Արցախը երկար տարիներ գոյատևեց անձնուրաց ու հայրենասեր որդիների շնորհիվ: Նման հայորդիներից էր Առնո Միքայելի Մկրտչյանը, որ ծնվել էր Շուշիի շրջանի Բերդաձորի ենթաշրջանի Հին Շեն գյուղում, մանկավարժի ընտանիքում: Դեռևս ուսանողական տարիներին նա իր հայրենասեր ընկերների հետ Հայոց եռագույնն էր բարձրացրել Գորիսի շրջկոմի շենքի վրա եւ երկար ժամանակ հալածանքների ենթարկվել ՊԱԿ-ի կողմից: Բարձրագույն կրթություն ստանալուց և խորհրդային բանակում ծառայելուց հետո վերադարձել էր հայրենի գյուղ, աշխատել հարազատ դպրոցում՝ որպես ֆիզիկայի ուսուցիչ: Իր սաներին, բացի բնագիտական գիտելիքներից, շատ ավելի հայրենասիրության ու ազատ մտածելու դասեր էր տվել:

Արցախյան ազատամարտի մասնակից Համլետ Բաղդասարյանի խորաթափանց հայացքը, բարի ժպիտը, անսահման թախծոտ ու խոնարհ՝ իսկական հայի աչքերը, որոնք բազում զրկանքներ տեսնելուց հետո էլի հույս եւ հավատ են ճառագում, անջնջելի հետք են թողնում զրուցակցի հոգում։ Համլետ Բաղդասարյանի հետ հանդիպեցի իր բնակարանում, որտեղ ամեն իր հիշեցնում է որդիներին: Երկուսին էլ հայրը կորցրել է. Մանվելին՝ դժբախտ պատահարի ժամանակ, Արմանին` Արցախյան պատերազմում:

Արցախի Մարտունու շրջանի խոշոր բնակավայրերից է Խնուշինակը։ Սրբախութ լեռան կատարից նայելիս սքանչելի տեսարաններ են բացվում։ Տարեց մարդիկ պատմում են, որ դարեր առաջ գյուղում բնակություն է հաստատել Սպահանից ու Ջուղայից գաղթած յոթ հայ ընտանիք։ Գյուղն անվանել են Իսպահանջըղ, հետո վերանվանել Խնուշինակ, այսինքն՝ խանի շեն։
Հանրահայտ զինվորներ է տվել Խնուշինակը. գեներալ-լեյտենանտ Ռուբեն Գաբրիելյանց, գեներալ-մայոր Գուրգեն Ղազարյան, երկուսն էլ Հայրենական պատերազմի մասնակիցներ։ Մեծ հայրենականի եւ ազատագրական պայքարի զոհերի հուշարձանները գյուղում կողք կողքի են։

Արցախը չքնաղ էր։ Աշխարհի ոչ մի վայրում այդպիսի չքնաղ անկյուն չեմ տեսել։ Մեզ առաջարկեցին ապրել Աղավնատուն գյուղում։ Գյուղը ձորում էր, տները բառացիորեն թաղված էին ծառ ու ծաղկի մեջ։ Շենը օղակող լեռները պատված էին փարթամ կանաչով, իսկ սարահարթին ծփում էին ցորենի արտերը։ Եվ Աղավնատունը, եւ մերձակա Հարար ու Խաչգետիկ գյուղերը բնակեցված էին մայրաքաղաքից եկած ընտանիքներով։ Մեր գյուղում, երբ նոր էինք գնացել, երեք ընտանիք էր բնակվում, այսօր յոթն են։ Շատ չի, բայց քիչ էլ չի։ Գյուղն ապրում է, երեխաներ են ծնվում, որոնք իրենց համարում են արցախցի, Աղավնատունը ծննդավայր են կոչում։ Գիտեք՝ հողը որքա՜ն է ուժեղանում, երբ ծննդավայր է դառնում։

Ակսել Բակունցի տուն-թանգարանի բակում մի աղբյուր կա։ Այն կոչվում է Ցուրտ աղբյուր։ Այդ աղբյուրը Սյունյաց լեռներում գտնվող նույնանուն աղբյուրի նմանությամբ է, որի ակունքից գյուղատնտես աշխատած ժամանակ ջուր է խմել մեծ գրողը։ Ջուր է խմել, խորհել հայրենիքի, սիրո, մարդկային անանց գործերի մասին… Ու այդ մտքերը եղել են մաքրամաքուր, զուլալ ու ջինջ, ինչպես Ցուրտ աղբյուրի ակունքից խոխոջացող ջուրը։ Գորիսում ապրող Սեյրան Պողոսյանի հետ զրույցը, որ վերածվեց մենախոսության, Ցուրտ աղբյուրի ակունքի մոտ էր։ Սեյրան Պողոսյանը այնպիսի սիրով էր խոսում մինչ պատերազմը իր երակներում ննջած այդ շնորհի մասին, որ նորից-նոր մտորելու, խորհելու տեղիք է տալիս՝ ինչն ինչպես եղավ, որը որից հետո էր, եւ ինչպես է, որ… Ի վերջո՝ ո՞վ է ինքը, ինչի՞ համար է լույս աշխարհ եկել։