1945 թվականի օգոստոսի 6-ին և 9-ին ամերիկյան ռազմաօդային ուժերը ճապոնական Հիրոսիմա և Նագասակի քաղաքների վրա նետեցին մարդկության պատմության մեջ առաջին ատոմային ռումբերը։
Ճառագայթահարման հետևանքով մահը, որը 1945թ. օգոստոսին ոչնչացրեց հարյուր հազարավոր ճապոնացիների, վրա հասավ նաև Լոս Ալամոսի գիտնականներից մեկին, որը մեծ ավանդ էր ներդրել ԱՄՆ ատոմային ռումբի ստեղծման գործում։

Ռուս-պարսկական առաջին պատերազմից հետո 1813թ. կնքված Գյուլիստանի պայմանագրով Ռուսական կայսրության տիրապետության տակ անցավ նաև Արևելյան Հայաստանի գավառների մի մասը` Շիրակը, Արցախը, Լոռին, Ղազախը, Զանգեզուրը: Պարսից արքունիքը, ինչ խոսք, այդպես էլ չհաշտվեց տարածքային այս կորուստների հետ: Շուտով, Անգլիայի և Ֆրանսիայի հրահրմամբ նոր զինված առճակատում բռնկվեց Ռուսաստանի և Պարսկաստանի միջև:

1850-ական թվերի սկզբին եվրոպական հզոր տերությունների միջև դիվանագիտական սուր առճակատում էր առաջացել: Բուն շարժառիթը Մերձավոր Արևելքում իրենց քաղաքական ազդեցությունը հաստատելու ձգտումն էր: Այս հողի վրա, ոչ առանց Անգլիայի և Ֆրանսիայի հրահրման, կտրուկ սրվեցին Ռուսաստանի և Օսմանյան Կայսրության փոխհարաբերությունները: Թուրքիան մերժեց Ռուսաստանի վերջնագրային պահանջը, որ վերաբերում էր Օսմանյան Կայսրության տարածքում բնակվող ուղղափառ ժողովուրդների ծանր կացության բարելավմանը: Սա, ի վերջո, հանգեցրեց ռուս-թուրքական նոր պատերազմի (1853-1856) սանձազերծման, որը պատմության մեջ առավել հայտնի է Ղրիմի կամ Արևելյան պատերազմ անունով:

-Վարսենիկ ջան, թռիր մի բաժակ սառը ջուր բեր…
Գյուղը սնվում է Լուսաղբյուրի և Յոթ վերք մատուռի աղբյուրներից։ Մերուժանի այգու ջուրը գալիս է Յոթ վերք մատուռի աղբյուրից… Գյուղը շատ հնում՝ պատմիչ Հովհաննես Դրասխանակերտցու վկայությամբ, կոչվել է Վարդենիս։
Մերուժանի տնից քիչ հեռու հայրական տունն է, որտեղ ծնվել, մեծացել են 5 երեխաները։ Առաջնեկը Գրետա քույրն էր, որը ծնվեց պատերազմից առաջ։ Մնացած չորս եղբայրները ծնվեցին, երբ ընտանիքի հայրը՝ Սենեքերիմը, վերադարձավ պատերազմից։ Հետո ավագ քույրը եղբայրների համար դարձավ և՛ քույր, և՛ փոխարինեց ծնողներին։

«Հայ զինվոր» թերթի առաջին համարները թերթելիս ուշադրությունս գրավեց մի տպավորիչ լուսանկար՝ ազատամարտիկը գրկել է զինվորական համազգեստով մի փոքրիկի։ Այդ նկարն արվել էր մեր բանակի կազմավորման-ձևավորման սկզբնական օրերին, ու ես ակամա զուգահեռ անցկացրի լուսանկարի այդ փոքրիկի ու մեր բանակի միջև. նրանք գրեթե հասակակիցներ են։ Իսկապես որքա՜ն արագ է թռչում ժամանակը. ասես երեկ լիներ, երբ կամավորական ջոկատներում կռվող խենթ ու նվիրյալ տղաների ջանքերով ստեղծվեց մեր բանակը։ Բանակի անցած փառահեղ, բայց դժվարին, կորուստներով լի ճանապարհը մտաբերեցի…

Այլևս մեր շարքերում չէ Արցախ (Դալտոն) Բունիաթյանը։ Միշտ էլ դժվարությամբ է ընկալվում բժշկի կորուստը, չես հավատում, որ բազմաթիվ մարդկանց ցավը ամոքող, կյանքեր փրկած մարդն էլ կարող է հանձնվել, անողոք ժամանակի զոհը դառնալ։ Բժիշկ Բունիաթյանի կորուստն առավել ցավալի է այն հարյուրավոր ազատամարտիկների, զինվորների համար, որոնց նա առանց հապաղման վիրահատում էր հենց ռազմադաշտում։ Նա իր գործն անում էր չափազանց բարձր մասնագիտական վարպետությամբ, ինչի շնորհիվ էլ վիրավորների, բուժվողների ճնշող մեծամասնությունը վերադառնում էր շարք և շարունակում էր ազատագրական պայքարը։

Կամոն բնիկ չարդախլվեցի է։ 1988-ի բռնագաղթից հետո Կիսլովոդսկում է բնակվում ընտանիքով։ Հաճախ է գալիս Հայաստան՝ հարազատներին տեսակցության։ Հայրենիք, հայրենի հող, ծննդավայր. այս հասկացությունները Կամոյի համար բարձրագույն արժեքներ են, որ հորից է ժառանգել. Սմբատ Ավագյանը նահապետական առաքինությունները սրբությամբ պահպանող ընտանիքի զավակ է եղել։ Եվ ահա այդ մարդը օրերով, շաբաթներով պրպտել է արխիվները, շրջել բարեկամների, ազգականների դռները, մանրամասն տեղեկություններ հավաքել իր տոհմի մասին՝ լուսանկարներով ու կենսագրական տվյալներով, կազմել հուշամատյան և պատգամել զավակներին, որ այն իր մահից հետո պահպանեն որպես սուրբ մասունք, որ իր թոռներն ու ծոռներն իմանան, որ տոհմածառի արմատի զորության մեջ է ընտանիքի, գերդաստանի, տոհմի հարատևության գաղտնիքը։