Հոգևոր-մշակութային
Մինչ օրս էլ Մոսկվայում ապրում են ռուս երկու եղբայրներ, որոնք ականատեսն են եղել «Նարեկի» բժշկող հրաշալի ուժի։ «Նրանք տարիներ առաջ դժբախտ պատահարի զոհ էին դարձել,□ այսպես սկսեց իր պատմությունը Արցախի թեմի առաջնորդ Պարգեւ եպիսկոպոս Մարտիրոսյանը,□ նրանց տունը հրդեհվել էր։ Ու թեեւ իրենք մի կերպ փրկվել էին, բայց այնքան խոր այրվածքներ էին ստացել, որ նրանց վերքերը երկար ժամանակ չէին վերանում։ Ոչ մի վիրահատություն չէր կարող վերացնել այրվածքների սարսափելի հետքերը։
Նրանք Ռուս Ուղղափառ եկեղեցու հետեւորդներ էին։ Հաճախ էին եկեղեցի գնում, աղոթում, ապրում էին լիարժեք հոգեւոր կյանքով։ Մի անգամ եղբայրները հանդիպում են իրենց հայ ընկերոջը, որը խորհուրդ է տալիս կարդալ «Նարեկը»։ Պատմում է Գրիգոր Նարեկացու մասին, նրանց է տալիս «Մատեանի» ռուսերեն թարգմանությունը։ Տղաներն սկսում են «Նարեկ» կարդալ եւ որոշ ժամանակ անց նկատում են հրաշալի փոփոխությունը, իսկ մի տարի անց վերանում են բոլոր սպիները, և նրանց այրված մաշկը ասես վերածվում է նորածին երեխայի մաշկի։
-Աշխարհ եկած հինգ երեխաներից ամեն մեկն իր բաժին երջանկությունն էր լույս աշխարհ բերել, լցրել հայրական օջախը։ Ռուբեն ու Հասմիկ Չալյան ամուսինների հարկի տակ թեւածում էր երջանկությունը։ Մայրն ուսուցչուհի էր, հայրը՝ զինվորական։ Հետո Գանձակից տեղափոխվեցին Հայ Պարիս։ Հայրը դարձավ զինվորական ֆոտոլրագրող, իսկ Հասմիկ մայրը ռուսաց լեզու եւ գրականություն է դասավանդում գյուղի դպրոցում։
Ամանորին հաշված ժամեր էին մնացել։ Դրսում ձնագնդի էինք խաղում։ Ուրախությունս անսահման էր։ Զգացի, որ ձեռքերս սառչում են. վազեցի տուն՝ տաքանամ ու էլի հետ գամ։ Ձյունը թափ տալով հանգիստ մտա տուն, որ տատս չբարկանա վրաս։ Ներս մտա ու զգացի, որ տատս չի բարկանա, թեկուզ աշխարհի ձյունն էլ հետս տուն տարած լինեի…
…Ուսուցիչս կա՛մ չգիտեր, կա՛մ էլ դիտմամբ չէր ասում, որ Հայ Առաքելական եկեղեցին երբեւէ որեւէ կապ չի ունեցել ինկվիզիցիայի հետ։ Եվ ոչ միայն ես, այլեւ իմ դասընկերները մի կարգին չէինք էլ հասկանում, թե որն է այդ երկու եկեղեցիների տարբերությունը։ Հիմա համոզված եմ, որ այդ մասին չգիտեին նաեւ խորհրդային ուսուցիչները։
Գալով ինձ՝ ասեմ, որ, կարդալով ինկվիզիցիայի մասին, օրավուր ցասումով, արհամարհանքով ու վրեժով էի լցվում Քրիստոսի, քրիստոնեության, Խաչի ու Խաչյալի նկատմամբ՝ վերածվելով յուրատեսակ Սողոսի։ Բայց այն, ինչ ինձ հետ կատարվեց 10-րդ դասարանում, փոխեց կյանքիս ընթացքը։
Քանի՞ տարի է անցել այդ հեռավոր պատերազմից… Իմ երազները, սակայն, ինձ հանգիստ չեն տալիս. ամեն գիշեր ինձ այցի են գալիս իմ մարտական ընկերները, իմ սպասումները, տագնապները… Որքան իրական են, շոշափելի, կենդանի, միեւնույն ժամանակ՝ անմարմին, խուսափուկ ու վաղանցուկ… Եվ որքան նման են իմ երազները ծերուկ Կուրասավայի երազներին։ Ասես մի խորհրդավոր, շատ խորհրդավոր գիշեր, որ աշխարհը չիմանա, ես թաքուն հափշտակել եմ նրա երազները…
-1988-ի փետրվարի 28-ին ջոկատի տղաներով Տավուշի Մովսես գյուղի դիրքերում էինք։ Մարտի 12-ն էր,- վերհիշում է Արամ Պետրոսյանը,- Օրը հիշում եմ, որովհետեւ այդ օրն է ծնվել Զորավար Անդրանիկը։ Ասացին, որ մայրս Ապարանից եկել է մեզ տեսության։ Մեկ էլ մայրս իջավ մեքենայից ու մի մեծ աման ձեռքին առաջացավ։ Մոտեցավ, կափարիչը վերցրեց ու դիմեց մեզ.
-Կերե՛ք, տղաներ ջան, կերե՛ք, քանի դեռ չի սառել։
