1985թ. մայիսի վերջին Հայաստան ժամանեց Խորհրդային Միության կոմկուսի կենտկոմի երկրորդ քարտուղար Եգոր Լիգաչովը` Երևան քաղաքին Լենինի շքանշան հանձնելու նպատակով, ինչով քաղաքը պարգևատրվել էր ձեռք բերած հաջողությունների շնորհիվ։ Բնականաբար, մենք նրան պետք է ծանոթացնեինք քաղաքին, ցույց տայինք հիշարժան վայրերը։ Երբ գտնվում էինք Ծիծեռնակաբերդում, այցելեցինք մարզահամերգային համալիր։ Լիգաչովն ուղղակի ապշեց կառույցի թափից, շքեղությունից և շինարարության որակից։ Ըստ երևույթին, նրա մեջ այդ զգացմունքներից բացի նաև նախանձ առաջացավ. և նա փորձեց քննադատել մեզ` միջոցները շռայլելու և չափից դուրս շքեղություն թույլ տալու համար։

1992 թ. մայիսի 14-ին Արցախի Մարտունիի շրջանի Ճարտար գյուղի երիտասարդության հավաքն էր. օրըստօրե ահագնացող վտանգի առջև հարկավոր էր համախմբել անառիկ լեռների կրծքին բազմած շենի առողջ ուժերը, կազմակերպել և ստեղծել ինքնապաշտպանական ջոկատ, լուծել պաշտպանական գծի, զենք-զինամթերքի, համազգեստի և փոխադրամիջոցների հարցերը:

Հայերի ցեղասպանությունը Օսմանյան Թուրքիայում ոչ միայն մարդկության պատմության անբաժանելի մասն է, այլև նրա թերևս ամենաողբերգական էջերից մեկը։ Եվ հենց անհատական ու ընտանեկան պատմությունների այս անվերջանալի շարանի, ողբերգական ճակատագրերի հերթագայությունների լույսի ներքո կենդանանում, իրական կերպարանք է առնում Հայոց Մեծ եղեռնը։ Բայցև միաժամանակ այն կայացած ճակատագրերի հերթագայություն է։ Նրանք, ովքեր կարողացան հաղթահարել հոգեկան խոր դրաման ու սեփական ձեռքերով ոչնչից կառուցել սեփական նոր կյանքի ուղին՝ անտեսելով ցանկացած խոչընդոտ ու հանգամանք։

Արյունդ քնած էր, հիշողությունդ` լուռ։ Դու սովորական երեւանցի էիր, բոլոր հասակակից տղաների նման, Երեւանը քո ծննդավայրն էր, տունը։ Դու չժառանգեցիր պապիդ պանդխտությունը։ Պապդ ծննդավայր էր կորցրել, հայրենիք, որ իր բաժին Էրգիրն էր այս մեծ երկրում։ «Մեր տունը, ձագս, Բայազետում մնաց։ Բայազետը հրաշք էր։ Բայազետում լեռները բարձր էին, քարքարոտ, ամրոցներն` անառիկ, բերդերը` հպարտ ու պինդ, օդը մաքուր էր, սառն ու անուշահոտ։ Բայազետի եկեղեցիներն ուրի՛շ էին, շքեղ ու զարդանկար։ Սուրբ Ամենափրկիչը, Սուրբ Գրիգորը, Սուրբ Կարապետը։ Չորս ուխտատեղի կար, ձագս։ Անունները միտդ պահի, չմոռանաս` Սուրբ Սիմոն, Լուսաղբյուր, Ղզրո եւ Գառնիկ աղբյուրներ։

1993թ. գարնանը հերթական մարտական առաջադրանքը կատարելիս Շահումյանից Հայաստան վերադառնալու ճանապարհին Արցախի երկնքում խփվեց Շահումյանի ինքնապաշտպանական ուժերի հրամանատար և պարտիզանական գործողությունների հմուտ կազմակերպիչ, «Գյուլիստանի արծիվ» հռչակված Շահեն Մեղրյանին ու նրա մարտական ընկերներին փոխադրող ուղղաթիռը։ Այդ ողբերգական դեպքից անցել է 19 տարի, և այսօր էլ սիրելի հրամանատարի մարտական ընկերներն ու զինակիցները չեն մոռացել հերոսին։

Երկինք մխրճվող լեռները միշտ էլ ձգել են մարդկանց, համակել դրանք հաղթահարելու անզուսպ ցանկությամբ։ Շատ անհաս թվացող բարձունքներ այսօր արդեն նվաճված են։
Դեռևս 19-րդ դարի կեսերին բրիտանացի զինվորական տեղագիր Ջորջ Էվերեստը Հիմալայան լեռնաշղթայում տեղագրական աշխատանքներ կատարելիս հայտնաբերեց լեռնաշղթայի ամենաբարձր գագաթը, Նեպալի բնակիչները լեռն անվանում են Սագարմաթա՝ երկնքի աստվածուհի, իսկ Տիբեթում անվանում են Ջոմոլունգմա՝ տիեզերքի մայր աստված, անգլերեն անվանումը Ջորջ Էվերեստի ազգանունն է)։ Սկսած 20-րդ դարի սկզբներից, աշխարհի ամենաբարձր գագաթը՝ Էվերեստը, նվաճել ցանկացող լեռնագնացների թիվն ավելանում է, և միայն 1953թ. բրիտանական արշավախմբին հաջողվեց բարձրանալ Էվերեստ։ Առաջինը «աշխարհի տանիք» հանդիսացող գագաթին ոտք դրեցին Էդմոնդ Հիլարին (Նոր Զելանդիա) և Տենցիս Նորգեյը։

Սիսական աշխարհի Սալվարդ-Աղոթարան սարի փեշերին է ծվարել Սալվարդ գյուղը, Տանյա մայրիկի ծննդավայրը։ Մարգար և Գեղեցիկ ծնողների աշխարհ բերած 11 երեխաներից մեկն է, որն իր հետ մայրաքաղաք է բերել նախաստեղծ բարություն ու մաքրամաքուր պարզություն։ Բորիս Կիրկոյանի հետ ստեղծեցին իրենց օջախը, ունեցան Գրիգոր, Գոհար, Գևորգ անուններով զավակներ։ Առաջնեկը՝ Գրիգորը, երբ սկսեց աշխարհաճանաչողության իր առաջին ինքնուրույն քայլերը, տատն ու պապը Սալվարդի գիրկն առան իրենց թոռնիկին, ու փոքրիկ Գրիգորի մանկությունն անցավ զարմանահրաշ բնության հեքիաթային ու գողտրիկ այդ անկյունում, որտեղ լճակները ցերեկը արևից, գիշերը աստղերից լուսավոր երազներ էին ամբարում, բաժանում, մասուրը՝ շիկնանք, ուրցն ու դաղձը՝ տարվա չորս եղանակների միասնություն, իսկ ձնծաղիկը, մանուշակը ամեն գարուն սպասում են կարոտով իրենց գեղեցկության առջև ծնկի իջնող մանուկների զարմանքին։