Գոհանում ենք Քեզանից, Տե՛ր Աստված մեր, Որ Քո երեւելի լույսով ուրախացրիր Քո բոլոր արարածներին, իսկ Քո պատվիրանների իմանալի լույսով լուսավորեցիր բոլոր նրանց, ովքեր հավատում են Քեզ։ Զորացրո՛ւ եւ մեզ, Տե՛ր, պահելու Քո պատվիրաններն այսօր եւ ամեն ժամ։ Որպեսզի լուսավորված մտքով միշտ Քո կամքը կատարենք եւ գալիք բարիքներին հասնենք Քո բոլոր սուրբերի հետ՝ մեր Տեր եւ Փրկիչ Հիսուս Քրիստոսի շնորհով եւ մարդասիրությամբ, Որին վայել է փառք, իշխանություն եւ պատիվ այժմ եւ միշտ եւ հավիտյանս հավիտենից. ամեն։

Այս դեպքը պատմեց արցախցի մի ծանոթ, որը վերաբնակվել էր Լաչինի գյուղերից մեկում։
«Ամռանը խոստացանք մի մատաղ անենք։ Բայց չգիտենք ինչու բոլորս որոշեցինք, որ անպայման բարձր սարի վրայի քանդված մատուռի մոտ անենք։ Երբ մի կերպ տեղ հասանք, մատաղը մորթեցինք, նախապես օրհնված աղը ուտեցնելով։ Եվ երբ միսը դրեցինք եփելու, սկսեցինք մատուռի շուրջը պտտվել, ուսումնասիրելով քանդված սրբատեղին։

Ծնողներիս ճանապարհեցի եղբորս տուն ու մնացի մենակ։ Աղոթեցի ու պառկելով մահճակալին, ուրախությամբ հոգեւոր գիրք էի կարդում։ Եվ այդպես էլ աննկատ ու խաղաղ քնեցի։ Գիշերվա մի պահի արթնացա կրծքիս վրա եղած անտանելի ճնշումից։ Ու տեսա, թե ինչպես մի սեւ, ստվերանման էակ փորձում էր խեղդել ինձ։ Մի բան գիտեի, որ չարի հարձակման ժամանակ պետք էր խաչակնքվել, բայց նա ձեռքերս էլ էր բռնել։ Ու իմ մեջ հանկարծ միտք ծագեց, որ մտքիս մեջ խաչակնքեմ, ու այդպես նա թուլացավ, իսկ երբ ձեռքերս ազատեցի ու խաչակնքեցի երեսս, իսկույն չքացավ, ու ես ազատ շունչ քաշելով՝ փառաբանեցի Տեր Հիսուս Քրիստոսին՝ Իր Խաչի զորության համար։

Ըստ չինական գրավոր աղբյուրների` թյուրքալեզու ցեղերի նախահայրը՝ Թումին (Բումըն) խաքանը (առաջնորդը)գայլից է սերվել։ Նրա հայրը ազգությամբ եղել է հոն, իսկ մայրը՝ գայլ։ Թումինի տոհմից Աշինա «ազնիվ գայլ» իշխանի հպատակները կրում էին ոսկեգույն գայլի գլուխը պատկերող դրոշակներ, որպես ապացույց իրենց գայլային ծագման։ Նրանք արշավանքներն ու թալանը սովորաբար կատարում էին լիալուսնի ժամանակ։

Հայերի ամենավաղ առնչությունը տպագրական արվեստին վերաբերում է 14-րդ դարին։ Պատմագիտական ուսումնասիրություններում առկա է այսպիսի ուշագրավ տեղեկություն. հիշյալ դարում վենետիկցի հայազգի նավապետ Անտոն Հայը (Հայկազունը) ի թիվս այլոց (Մարկո Պոլո եւ ուրիշներ) Չինաստանից Եվրոպա է բերում շարժական տառերով գիրք տպագրելու զինական գաղտնիքը։ Ինչպես երեւում է՝ դա բավարար չի եղել գիրք տպագրելու համար, այլ պարզապես նախապայման է դարձել, որ գերմանական Մայնց քաղաքի մի համեստ արհեստավոր երկար տարիների պրպտումներից, անվերջ փորձերից հետո վերջապես ստեղծի շարժական տառերով գիրք տպագրելու իր եղանակը՝ դրանով իսկ դառնալով առաջին տպագրիչն աշխարհում։

Շուտ մեծանամ,
Զինվոր դառնամ,
Լավ ծառայեմ,
Հայրենիքս ես պաշտպանեմ։

Սրբից սուրբ է սա, իմ անգին,
Արժանի քո գովասանքին,
Մեզ խաբեցին խոսքով ճարտար,
Բայց Տերն արեց իր դատն արդար.
Ետ եկ, որդյա՛կ, ձեռքդ ինձ տուր,
Փառքով ելար կռվից դաժան,
Այս խաչը առ ի տրիտուր
Ամենահաղթ քո հեզության։