Պատմության էջերից
Փետրվարի 8-ին Հայ Եկեղեցին նշում է Ս. Վարդանանց տոնը, որն առնչվում է մեր պատմության ամենափառահեղ էջերից մեկին, երբ հանուն քաղաքական ու հոգևոր ազատության, հանուն հավատի ու ազգային ինքնագիտակցության պահպանման չարի առաջ դուրս եկան բոլորը՝ զինվորը, հոգևորականը, իշխանն ու հասարակ շինականը:
25 տարի առաջ հունվարի 26-ին Շուշիի շրջանի Քարինտակ գյուղում ռազմական առումով անհավանական գործողություն էր:
Հեթանոսական շրջանում Նոր տարվա Նավասարդի» տոնը հայերը նշել են Հունձքի տոնի հետ միաժամանակ։ Ըստ Մ. Խորենացու՝ դա կատարվել է հայոց Վաղարշ թագավորի կամոք, իսկ նա գահակալել է առաջին դարում։ Նկատենք, որ սա այն շրջանն է, երբ Նոր տարին դեռեւս լիարժեք չէր ձեւավորվել որպես տոն, եւ նրա առանձին դրսեւորումները կամա-ակամա միաձուլվում էին աշնանային բերքահավաքի «հունձքի» հետ կապված տոնախմբություններին։
Մսմնայի ճակատամարտին վերաբերող վավերագրերից մեկի տեղեկացմամբ, իրոք, թուրքական զորքերին Մսմնայի մերձակա ձորում դարանակալել ու կոտորել է Դիզակի շրջանի Կարմրակուճ գյուղի քաջարի զավակ Ասլանիկն իր առաջնորդած դիզակցի ու վարանդեցի մարտիկներով:
Հոկտեմբերի 17-ին թուրքական առաջապահ զորամասը շարժվում է Վարանդայի ուղղությամբ, իսկ հոկտեմբերի 18-ին թուրքական մեկ այլ զորամաս, իր կազմում ունենալով 300 հետևակ, 110 հեծյալ զինվոր, երկու լեռնային թնդանոթ և յոթ գնդացիր, թուրք սպաների ու ադրբեջանցի Խոսրով բեկ-Փուլադովի գլխավորությամբ մտնում են իրենց ճանապարհին ընկած Վարանդայի առաջին՝ Շուշիի մերձակա խոր ձորի մեջ գտնվող Շոշ գյուղը, ապա այնտեղից երկու դավաճան հայերի առաջնորդությամբ տեղափոխվում Մսմնա:
1918 թ. սեպտեմբերի 26-ին առանց դիմադրության գրավելով Արցախի մայրաքաղաք Շուշին ու ձերբակալելով Արցախի Ազգային խորհրդի մի քանի անդամների ու մտավորականների` թուրքական զորքերի հրամանատար Ջամիլ-Ջավիդ բեյը ձգտում է նույնպիսի հաջողությամբ և առանց ավելորդ ջանք ու եռանդ գործադրելու գրավել նաև Արցախն ամբողջությամբ:
Ղարաբաղի հողը տնքում էր վերքերից: Ամենուր տագնապ էր և ահագնացող իրավիճակ: Թուրքերը գրավել էին Մարտակերտը և նրա հարակից ստրատեգիական բարձունքները: «Արաբո» ջոկատի տղաներից շատերը զոհվել էին, իսկ մոտ 70 հոգի անհետ կորել: Վիճակն օրհասական էր, և մեզ ուղարկել էին Մարտակերտի շրջանի Կուսապատ գյուղ, որտեղ Կոմանդոսի հրամանատարությամբ տարբեր ցաքուցրիվ ջոկատներից մնացել էին մի խումբ կամավորականներ:
