Պարե՜ց Սասունը, ու ողջ աշխարհը հիացա՜վ,
Պարե՜ց Սասունն, ու ողջ աշխարհը հասկացա՛վ,
Որ պա՛ր չէ սա, այլ` մի երկրի հի՜ն պատմություն,
Ուր պարտությու՜նն անգամ ունի հպարտությու՛ն:

Ճանապարհը ձգվում է դեպի Կարենի հուշարձան-աղբյուրը։
-Լծենը երկու զոհ է տվել։ Մեկը Աղվանս է, մյուսը՝ քենակալիս, Էդիկի տղան՝ Կարենը։ Մորաքրոջ տղաներ էին։ Շատ էին կապված իրար։ Կարենը 1993-ի ապրիլից անհայտ կորած է համարվում։ Մեկ տարով էր մեծ որդուցս։ Դե, ասում եմ զոհված, որովհետև անհայտ կորածին 10 տարի անց տալիս են զոհվածի կարգավիճակ, համարվում են զոհված։ Համարվում են, սակայն հույսը չի մեռնում։ Հավատում ենք, որ մի օր նա կհայտնվի, ու միասին կգնանք իր հուշարձան աղբյուրին։ Երբ Կարենից լուր չկար, ու արդեն խոսում էին, որ անհայտ կորել է, եղբայրները՝ Աշոտս տարբեր ճանապարհներով շատ փնտրեցին, լուր չեղավ, չգտան։

Ամեն մարդ պետք է հնազանդվի պետական իշխանություններին, որովհետև առանց Աստծու թույլտվության իշխանություն չի կարող լինել, և գոյություն ունեցող իշխանություններն Աստծուց են կարգված։ Ով հակառակվում է իշխանությանը, Աստծու հրամանին է հակառակվում, և հակառակվողներն իրենք իրենց դնում են դատապարտության տակ։ Իշխողները վախ չեն պատճառում բարիք գործողներին, այլ չարագործներին։ Ուզո՞ւմ ես չվախենալ իշխանություններից՝ բարի՛ք գործիր և գովասանք կլսես նրանից, որովհետև նա Աստծու պաշտոնյան է՝ քո բարիքի համար կարգված։ Իսկ եթե չար գործ անես՝ վախեցի՛ր նրանից, որովհետև զուր տեղը չէ՛, որ սուր է կրում. որպես Աստծու պաշտոնյա՝ նա բարկությամբ է դատում և պատժում չարագործներին։

Հակարի գետի Հոչանց և Շալուա վտակների միջանկյալ սարալանջերի վրա են գտնվում Քաշաթաղի շրջանի մի քանի գյուղեր, որոնցում ազատագրվելուց հետո հայտնաբերվել են պատմական հուշարձաններ՝ հաստատելով տարածքի դարեր ի վեր հայկական լինելը: Եթե նույն սարալանջերի աջ ու ահյակ ընկած նմանատիպ տարածքներում պահպանվել են եկեղեցիներ՝ կանգուն կամ կիսավեր, ապա այս մասում միայն խաչքարերի ու տապանաքարերի բեկորներ են մնացել՝ այն էլ թուրքա-քրդաշեն տների ու այլ կառույցների պատերի մեջ: Հիմնահատակ քանդվել է մինչև 1918 թվականը տարածքում գոյատևած միակ հայկական բնակավայրի՝ Ալիղուլիի/այժմ՝ Ղազարապատ/, եկեղեցին. գյուղում մի քանի տապանաքարի մնացորդներ են պահպանվել: Հարևան Գողթանիկ/Փիրջահան/ գյուղում մոտ մեկ տասնյակ խաչքար ու տապանաքարեր են պահպանվել՝ հատված ու բեկորների վերածված, դարձյալ հանված պատերի միջից:

Կայսր.- Եվ այսպես, թարգմանիչ, ի՞նչ է պահանջում գերմանների առաջնորդը։
Թարգմանիչ.- Անտիկ աշխարհի կործանումը, ձերդ մեծություն։
Եվ որ մենք ստորագրենք կապիտուլյացիան։
Գերմանների առաջնորդ։- Յավո՛լ։
Կայսր.- Ի՞նչ է դա նշանակում։
Թարգմանիչ.- Ստորագրեք, ասում է, կապիտուլյացիան։
Կայսր.- Ի՛նչ լկտիություն։ Իսկ ի՞նչ կլինի, եթե ստորագրենք։
Թարգմանիչ.- Աշխարհը կկործանվի, ձերդ մեծություն։
Գերմանների առաջնորդ.- Յավո՛լ։

Ինչ-որ մեկը հաղորդում է Բեռլինից. ռուս զինվորի հսկողությամբ փողոցով քայլում են մեկ դյուժին ցնցոտիավոր գերիներ, որոնք գուցե ժամանել են հեռավոր որեւէ ճամբարից։ Երիտասարդ ռուսը, հավանաբար, նրանց պետք է հասցնի աշխատանքի վայրը։
Թե ուր է նա իրենց տանում, գերիներից ոչ ոք չգիտե, ինչպես ոչ ոք չգիտե իր ապագայի մասին։ Նրանք ուրվականներ են, որոնց կարելի է ամենուր տեսնել։ Հանկարծ ինչ□որ փլատակներից պատահաբար դուրս եկած կինը ճչում է, վազում դեպի գերիները եւ նետվում նրանցից մեկի վրա։ Խումբը հարկադրված կանգ է առնում։ Զինվորը, հասկանալի է, նույնպես գլխի է ընկնում, թե ինչ է պատահել։ Նա մոտենում է գերուն, որ գրկել էր արտասվող կնոջը եւ հարցնում.

-Աշնան վրձինը բազմերանգ զգեստ էր գունազարդում, ձևում-չափում հայրենի բնաշխարհը։ Ամեն մի ծառատեսակ իրեն հատուկ գույնն էր ուզում, իրեն հատուկ զարդերը։ Աշնան միջօրեն անցել էր։ Ստվերները թեքվում էին դեպի արևելք, արևը գնում էր մայրամուտ։ Գուցե դա բնության մեկ այլ վայրում սովորական մի ընթացք է, սակայն այստեղ դա մի ուրիշ խորհուրդ ունի,- պատմում է Եռաբլուր պանթեոնի պետ գնդապետ Սուրիկ Խաչատրյանը։ -Ծառերի ստվերները պտտվում են, ավելի ընդգծելով գույները։ Ծառերի հովանու ներքո ննջում են մեր հերոսները, ու թափվող բազմագույն տերևներն ասես դափնիներ լինեն նրանց շիրիմներին…