ԱՆՀՆԱՐ Է ՉՍԻՐԵԼ ՀԱՅԱՍՏԱՆԸ

Սիրված երգիչ Հարութ Փամբուկչյանը հայրենիքում է։ Մենք առիթ ունեցանք զրուցելու երգչի հետ, հիշելու նրա անցած ճանապարհի ամենաիրադարձային դրվագներն ու ամենատաք հանգրվանները, լսելու նրա մտորումներն ու խոհերը։

-Պարոն Փամբուկչյան, փոխվում են ժամանակները, փոխվում են մարդկանց գեղագիտական ընկալումները, մտածելակերպը, աշխարհայացքը, և շատ երգիչներ, որոնք սիրված ու հանրահռչակ էին նախկինում, մոռացության են մատնվում, և շատ երգեր, որոնք մի ամբողջ դարաշրջանի խորհրդանիշն էին, մերժվում են երիտասարդ սերնդի կողմից։ Բայց ահա, Հարութ Փամբուկչյանի (Ձախ Հարութի) երգերը ճեղքել են տարիների պատնեշը և հնչում են, և հուզում են… Էլ չենք դառնա մենք 20 տարեկան… Սիրում եմ քեզ… Երբ բացվում է առավոտը… Թե աչքերս քեզ որոնեն… Սա ի՞նչ ֆենոմեն է…

-Ժամանակին մի հրաշալի, հանրահռչակ երգիչ կար՝ Ժան Տատրյան։ Երբ նա երգում էր, դահլիճը պայթում էր ծափերից, հանդիսատեսը պաշտում էր նրան, աղջիկների երազանքն ու կուռքն էր։ Իմ ծննդյան 60-ամյակի առթիվ Մոսկվայում համերգ էր կազմակերպվել։ Հրավիրել էին նաև Ժան Տատրյանին։ Ժանը երգեց.. ու դահլիճը չծափահարեց։ Այնքան տխուր էր, սիրտս այնպես ցավեց։ Երկու տարի առաջ հանրապետական կուսակցության հրավերով երգում էի մարզահամերգային համալիրում։ Ու երբ նկատեցի, որ դահլիճում գերակշիռ մասը 18-20 տարեկան պատանիներ ու աղջիկներ են, սկսեցի վախենալ, հուզվեցի… Բայց երբ հնչեցին երգի առաջին հնչյունները՝ երբ բացվում է առավոտը… դահլիճը ալեկոծվեց, նրանք սկսեցին երգել ինձ հետ, ու ես հասկացա, որ երիտասարդ սերունդը գիտի ինձ, գիտի ու սիրում է իմ երգերը։

-Ինչո՞ւ…

-Ես մտածել եմ այդ մասին։ Ես անկեղծ ու անմնացորդ եմ բեմի վրա, ես տրվում եմ լիովին, մինչև վերջ։ Ես ապրում եմ իմ երգը ու ակամա հանդիսատեսին եմ փոխանցում իմ հույզերը, իմ զգացմունքները։ Մեծ դեր է խաղացել նաև երգերի ճիշտ ընտրությունը։ Հետո… ես երբեք չեմ դադարել աշխատելուց, ես միշտ ձայնագրվել եմ, նոր երգեր եմ նվիրել իմ ունկնդրին։

-Նոր սերունդը լսում է Ձեր երգերը, բայց չգիտի Ձեր անցած ուղին, եկեք փորձենք պատմել Ձեր կյանքի պատմությունը, գնանք անցյալի ամենատաք հանգրվանները…

-Ծնողներս հայրենադարձ են, հայրս Զեյթունից, մայրս՝ Տիգրանակերտից գաղթի տարիներին հասել են Բեյրութ, հետո՝ Երևան։ Մայրս հրեշտակի ձայն ուներ, մինչ օրս ականջներիս մեջ հնչում են նրա մաքրամաքուր օրորոցայինները։ Ես մանկուց եմ սիրել երաժշտությունը, պաշտամունքի հասնող սիրով… Համերգների ժամանակ կպած էի հեռուստացույցին ու ռադիոյին… աշուղական երգեր, դասական երաժշտություն, ֆրանսիական շանսոն… Շառլ Ազնավուր, Ադամո… Հայրս իր չնչին աշխատավարձով չէր կարող մագնիտոֆոն գնել ինձ համար։ Մի օր էլ տունը խառնշտելիս բարձի տակից փող գտա՝ 110 ռուբլի։ Ճիշտ այնքան, որքան հարկավոր է մագնիտոֆոն գնելու համար։ Ու ես անհավանական որոշում կայացրի՝ գնացի խանութ և ինձ համար «Այդաո» մագնիտոֆոն գնեցի։ Բայց չհամարձակվեցի վերադառնալ տուն։ Գնացի ընկերոջս տուն և ամեն ինչ պատմեցի նրա հորը։ Հետո ընկերոջս հոր հետ եկանք մեր տուն։ …Որքան էլ ընկերոջս հայրը փորձեց «հեռվից գալով» հնարավորինս փափուկ տեղեկացնել ծնողներիս կատարվածի մասին …մորս սիրտը թուլացավ, համարյա ուշագնաց եղավ. ախր դա մեր մեկ ամսվա սննդի փողն էր։

-Դուք հայտնի եք Ձեր անպաճույճ, արտիստիկ կերպարով… Հետաքրքիր է՝ ինչպիսի՞ն էիք մանկության տարիներին… Մի առիթով ասացիք՝ մարդը ամբողջ կյանքում «ռեալիզացնում է» իր մանկության տպավորությունները։ Ի՞նչ զգացմունքներ, ի՞նչ պատկերներ է «ռեալիզացնում» սեր, հայրենիք, կարոտ ու թախիծ երգող երևանցի տղան՝ Հարութ Փամբուկչյանը։

-Կհիշե՞ք, խորհրդային տարիներին բակային ճամբարներ կային, ես այդ ճամբարների աստղն էի։ Իհարկե դա չէր խանգարում, որ թաղ-թաղ կռիվներ ու ծեծկռտուքներ հրահրեմ։ Ես «քուչի» տղա էի՝ յուրացրած բակային ամբողջ «օրենսդրությունը»։ Քանդակագործություն էի սիրում, պատահական չէ, որ միջնակարգն ավարտելուց հետո ընդունվեցի և ավարտեցի Փանոս Թերլեմեզյանի անվան գեղարվեստի ուսումնարանը։ Ես ինչ գործիք ասես չեմ նվագել՝ ակորդեոն, կիթառ, ուդ, թառ, դաշնամուր։ Իմ սերունդը սիրում էր գեղեցիկ ապրել, խիզախ, համարձակ, երազող տղաներ էինք… Ազատություն էինք ուզում, մեծ սեր, ամուր ընկերություն, խոր զգացմունքներ… անանձնական էինք, անշահախնդիր, աննյութական…

-Սեր՝ ասացիք… գեղեցիկ ապրել… «մենք ուրիշ կերպ էինք սիրում»՝ հազար անգամ լսել եմ այս նախադասությունը այն սերնդի ներկայացուցիչների շուրթերից, որոնց սերերը մնացել են տասնամյակների հեռվում։ Դուք է՞լ էիք ուրիշ կերպ սիրում…

-Երբ ես նվագում ու երգում էի Արեշի մշակույթի տան էստրադային խմբում, մի կին 12 տարեկան աղջկա ձեռքը բռնած բերեց մեզ մոտ, որ փոքրիկը երգի։ Այդ աղջիկը դարձավ մեր խմբի անդամը։ Տարիներ անց, երբ նա արդեն 19 տարեկան էր, ես մոտեցա ու ասացի՝ արի՛ ամուսնանանք ու գնանք Բեյրութ։

-Հետո՞…

-Հետո ամուսնացանք ու գնացինք Բեյրութ։

-Ռուզաննան…

-Այո՛… Նա հիմա չկա, արդեն 5 ամիս է։ Ու մի ահռելի դատարկություն է թողել իրենից հետո։ Ես ու տղաս որբացանք։ Ռուզաննան կնոջ կատարելատիպ է ինձ համար։ Նա ինձ համար մայր էր, քույր, ընկեր, կին, սիրուհի… Կյանքում ինչի որ հասել եմ, նրան եմ պարտական։ Նա ինձ սիրեց անսահման ու անքննարկելի սիրով։ Գիտեք, ես երեխայի նման եմ՝ մեկ դոլարանոցը հարյուր դոլարանոցից չեմ տարբերում, մսխում եմ առանց հաշվելու… Ես մսխում եմ ամեն ինչ։ Ինքս ինձ։ Տալիս եմ, տրվում եմ։ Ռուզաննան օջախ ստեղծեց ինձ համար, ընտանիք, պահապան հրեշտակի պես խնամեց ինձ։ Ներեց իմ բոլոր սխալները։ Երբեմն մտածում եմ, որ Աստված պատժեց ինձ՝ տանելով կնոջս…

-Պատժեց, հատկապես ինչի՞ համար…

-Գիտեք, ես թուլություն ունեի կանանց հանդեպ… Ես այնքան սխալներ եմ արել։ Մեկ ուրիշը 1000 անգամ վռնդած կլիներ ինձ ու ճիշտ կաներ։ Ռուզաննան պահպանեց ընտանիքս։ Նա երկու ձեռքով կառչեց այն ամենից, ինչը թանկ էր իր համար։ Երբ մի անգամ կնոջս հարցրին, թե ինչու ընդամենը մեկ երեխա ունեք, կինս պատասխանեց՝ Հարութը տանը չէր… Նա բարձրացրեց ինձ, բարձրացրեց, տարավ այնտեղ, որտեղ, իր կարծիքով, ես արժանի էի լինելու…

-Դուք հիմա հայրենիքում եք… Գուցե անցյալի շունչը սփոփի Ձեզ, օգնի թոթափել որբացած լինելու զգացողությունը։

-Հայրենիքը… Արեշում, մեր տան դիմաց բլուրներ կային։ Գարնանը ծաղկում էին։ Ես պառկում էի ծաղիկների մեջ ու նայում էի երկնքին… Ու օդի մեջ բույրեր կային, ձայներ, գույներ… Իմ հայրենիքն սկսվում է այդտեղից։

…Տարիներ առաջ զանգեցի մեր դպրոցի ուսմասվարին և ասացի, որ ուզում եմ այցելել իրենց։ Երբ իջա մեքենայից… գորգ էին փռել իմ ոտքերի տակ մինչև շեմքը ու ինձ էին սպասում աղ ու հացով։ Մինչև հիմա հիշելիս արտասվելու չափ հուզվում եմ։

Հետո բարձրացա չորրորդ հարկի իմ դասարանը։ Նստարանը ինձնից հետո մի հարյուր անգամ ներկել էին, բայց երբ փեղկը բարձրացրի, ներսում, ներկի հաստ շերտի տակ դեռ երևում էին անվանս առաջին տառերը՝ Հ. Փ.։ Հետո դասղեկս ասաց՝ կուզես մի բան գրիր գրատախտակին։ Ես վերցրի կավիճը և գրեցի մտքիս եկած առաջին նախադասությունը. «Թող հավերժ ապրի Հայաստանը և թիվ 143 միջնակարգ դպրոցը»… Ու հետո իմացա, որ այդ գրատախտակը ապակեպատել են ու դրել միջանցքում։ Սա է հայրենիքը։

Արտերկիրն ինձ ոչինչ չի տվել։ Ես այնտեղ փող եմ աշխատել։ Ես, իմ երգը սնվել ենք հայրենիքից, ու գիտեք՝ ինչն է ինձ զարմացնում, որ գաղթական արևմտահայի՝ Հայաստանը չտեսած զավակը կարող է արտասվել Հայրենիքի անունը լսելիս, իսկ Հայաստանում ծնված-մեծացած հայը (որոշ հայեր) երբեմն այնքան հեշտորեն են լքում-պոկվում արմատից… Մի դեպք հիշեցի։ Պիտի երգեի Հոլանդիայի փոքրիկ գաղթօջախում, որտեղ հայեր էին ապրում… Եղեռնից փրկված հայերի շառավիղներ։ Նրանք թուրքերեն ու քրդերեն էին խոսում միմյանց հետ։ Քաղաքը 5000 բնակիչ ուներ, որից 2000-ը ներկա էր իմ համերգին։ Ու արտասվում էին։ Երբ հայերեն բառեր էին լսում, հայկական մեղեդի, լալիս էին…

-Ի՞նչ երազանքներ ունեք… Գուցե այլևս անկատար, գուցե իրագործելի…

-Տղաս 34 տարեկան է։ Ամուսնացած չէ։ Թոռնիկ եմ ուզում, հայկական, ավանդական թոռնիկ։

-Հայկական, ավանդական թոռնիկը ո՞րն է։

-Դե, երբ տղայիս ասում եմ՝ թոռնիկ եմ ուզում, ասում է՝ ուզում ես, կբերեմ։ Ես այդպես չեմ ուզում։ Ուզում եմ ամեն ինչ հայավարի լինի։

…Կուզենայի 18-20 տարեկան տղա լինեի, զինվոր լինեի, և զենքը ձեռքիս կանգնեի անկախ Հայաստանի սահմանին։

-Դուք զինվոր չե՞ք եղել։

-Եղել եմ ռուսական (խորհրդային) բանակում։ Բայց իմ ասածը բոլորովին ուրիշ բան է։ Խորհրդային բանակում ես վատ զինվոր էի, բայց իմ հայկական բանակում աշխարհի ամենալավ զինվորը կլինեի։

Ուզում եմ, որ մեր բանակը խաղաղ ժամանակներում զինվորի կորուստ չունենա։ Որ զինվոր որդուն բանակ ճանապարհելը, իրապես, տոն լինի մեզ համար։ Ուզում եմ, որ մեր սպաները հարգված ու մեծարված լինեն, հպարտ լինեն, պատվելի, բարձր։ Որ նրանք շատ սիրեն զինվորին, իրենց հարազատ որդու պես սիրեն։

Ուզում եմ երգել մեր զինվորի համար։ Գնալ զորամաս, խառնվել զինվորներին… ջահելանալ, արիանալ նրանց հետ… Ուզում եմ հրեաների նման պինդ բռնենք իրար…

-Իսկ ո՞րն է եղել Ձեր աստեղային պահը երգարվեստում։

-Դեպի Գողգոթա տանող իմ ճանապարհն սկսվեց 1976 թ.-ին։ Երբ իմ «Ուր էիր Աստված» վերնագրված ձայնասկավառակը (10000 օրինակով) սպառվեց անհավանական արագությամբ։

Աստեղային պա՞հը… Հայաստան, մարզահամերգային համալիր, 1989 թվական։ 6 համերգ բերնեբերան լցված դահլիճում, ծափեր, հրճվանք, ցնծություն…

-Գողգոթա՞ ասացիք։

-Այո՛։

ԳԱՅԱՆԵ ՊՈՂՈՍՅԱՆ