«ԿՈՐԾԱՆՎՈՂ ՄԵՐ ԵՐԿՐԻ ՀԱՄԱՐ ԴՈՒ ԵՂԱՐ ՓՐԿՈՒԹՅԱՆ ԱՌԱԳԱՍՏ…»

ՌԱԶՄԱՃԱԿԱՏՆԵՐԻ ԳԼԽԱՎՈՐ ՀՐԱՄԱՆԱՏԱՐԸ

Նրա զոհվելու առթիվ Անդրկովկասում եռօրյա սուգ հայտարարվեց, հուղարկավորության օրը կեսօրից դադարեցվեց աշխատանքը գործարաններում, հիմնարկներում, երկաթուղում, իսկ թաղմանը, այն էլ Թիֆլիսում, շուրջ 200.000 մարդ մասնակցեց: Իսկ աշխարհի գրեթե բոլոր մեծ ու փոքր հայ գաղութներում ինքնաբուխ ու բազմամարդ սգո արարողություններ կատարվեցին: Հայությունն ու մեջքը նոր-նոր շտկող Հայաստանը վերստին անպաշտպան էին մշուշոտ գալիքի առջեւ՝ հասկանալով, որ սեւ ու արյունոտ այն տարիներին անակնկալ բացված, բայց կիսատ մնացած մի պայծառ էջ էր անդառնալիորեն շրջվում:
Նենգորեն նախապատրաստված օդային աղետին զոհ գնացած մարդը պետական, կուսակցական ու ռազմական ականավոր գործիչ, գրականագետ Ալեքսանդր Աստվածատուրի (Ֆյոդորի) Մյասնիկյանն էր, գրական կեղծանունը՝ Ալ. Մարտունի, հեղափոխական ծածկանունը՝ Ալյոշա:
♦♦♦
Անիից գաղթածների շառավիղ էր, ծնվել էր 1886 թվականի փետրվարի 9-ին, աղքատ ընտանիքում, տեղի հայկական սեմինարիայում աչքի ընկել բարձր առաջադիմությամբ, անդամագրվել դպրոցում կիսագաղտնի գործող աշակերտական ազգային-հեղափոխական խմբակին՝ խմբագրելով ձեռագիր թերթը, ապա՝ «Աղավնի» խմորատիպ երկշաբաթաթերթը:
1904-ին Ալեքսանդր Մյասնիկյանն ընդունվում է Լազարյան ճեմարան, ուր Վահան Տերյանի, Կարապետ Կուսիկյանի ու Պողոս Մակինցյանի հետ ղեկավարում է ուսանողական շարժումները, իսկ մի քանի տարի անց նրանց հետ հիմնադրում «Գարուն» գրական ալմանախը: Ռուսական առաջին հեղափոխության սկզբին ցուցարարների հետ էր, դեկտեմբերյան ապստամբության օրերին՝ բարիկադների վրա: 1906-ին անցնում է ՌՍԴ(բ)Կ՝ հետագայում՝ Կոմունիստական կուսակցության շարքերը: Ղեկավարում է մի քանի գործարանների բանվորական ընդհատակյա կազմակերպությունները: Նույն 1906-ին արտաքսվելով Մոսկվայից՝ մեկնում է Բաքու: Ապա գյուղ առ գյուղ ճամփորդելով Հայաստանով, Ղարաբաղով ու Կովկասի հայաշատ վայրերով՝ ծանոթանում է ժողովրդի ներքին կյանքին ու վերադառնում Մոսկվա՝ կրթությունը շարունակելու համալսարանի տնտեսա-իրավաբանական բաժնում: 1911-ին գերազանցությամբ ավարտելով ուսումը՝ մեկնում է զինվորական ծառայության:
Առաջին համաշխարհային պատերազմի ժամանակ, որպես գումարտակի հրամանատար, մասնակցում է բանակային կորպուսի օպերատիվ պլանների մշակմանը, իսկ 1915-16 թվականներին՝ Վարշավայի շրջանում մղվող մարտերին, եւ ցուցաբերած արիության համար պարգեւատրվում «Սուրբ Աննայի» երրորդ եւ «Սուրբ Ստանիսլավի» երկրորդ աստիճանի շքանշաններով: Ուսումնասիրելով տարբեր երկրների բանակների մարտավարությունն ու կանոնադրությունները՝ գրում է «Համեմատական հայացք ռուսական, գերմանական եւ ավստրիական դաշտային ծառայության կանոնագրքերի մասին» թեզիսները՝ շարադրելով հետեւակի գործողությունների մարտավարության սկզբունքները, եղած թերությունները եւ քննում զորքերի մարտական ղեկավարման խնդիրները:
Գալով Մինսկ՝ 1917-ի սեպտեմբերին, երբ արդեն ղեկավարում էր մարտական ջոկատների ստեղծումը, ընտրվում է կուսակցության Արեւմտյան մարզի եւ Արեւմտյան ռազմաճակատի միացյալ կոմիտեի նախագահ, իսկ Պետրոգրադի զինված հեղաշրջման հաջորդ օրը, Մինսկում հռչակելով խորհրդային կարգեր, նշանակվում է Արեւմտյան մարզերի ռազմահեղափոխական կոմիտեի նախագահ, կազմավորում Բելոռուսական 1-ին հեղափոխական գունդը (Բելոռուսիայի Կարմիր բանակի առաջնեկը), որն զբաղեցրեց քաղաքի կարեւոր կետերը՝ կանխորոշելով դեպքերի հետագա ընթացքը: Ապա Միսակ Տեր-Հարությունյանի հետ ղեկավարում է Մոգիլյովի գրավումը:
Նոյեմբերի 20-ին Մինսկի խորհրդի, Բելոռուսիայի ռազմահեղափոխական կոմիտեի եւ կուսակցության Հյուսիսարեւմտյան մարզային խորհրդի նախագահ Ալեքսանդր Մյասնիկյանն ընտրվում է Արեւմտյան ռազմաճակատի գլխավոր հրամանատար: Նա նոր բանակի առաջին ընտրված հրամանատարն էր, ինչպես այն ժամանակ ընդունված էր ասել՝ «հեղափոխության առաջին գեներալը», որը նաեւ խորհրդային բոլոր զորքերի գերագույն գլխավոր հրամանատարի տեղակալն էր համարվում: Այսպիսով, 31-ամյա Ալեքսանդր Մյասնիկյանի ձեռքում կենտրոնացավ Արեւմտյան մարզի՝ ներկայիս Բելառուսի, Լիտվայի ու ՌԴ Սմոլենսկի մարզի խորհրդային, կուսակցական, գործադիր ու զինվորական իշխանությունը:
Նոյեմբերի վերջին, ի թիվս մյուս պաշտոնների, նշանակվում է նաեւ Արեւմտյան մարզի կառավարության նախագահ, ապա համատեղության կարգով նաեւ՝ Հարավարեւմտյան ռազմաճակատի գլխավոր հրամանատար, իսկ արդեն դեկտեմբերին, երբ անգլո-ֆրանս-ամերիկյան համաձայնագրով Ռուսաստանը բաժանվեց ազդեցության գոտիների, նշանակվում է խորհրդային իշխանության բոլոր զինված ուժերի (Կարմիր բանակը դեռ չէր ստեղծվել) գերագույն գլխավոր հրամանատարի պաշտոնակատար՝ մնալով մարտական գործողությունների հիմնական թատերաբեմի՝ Արեւմտյան ռազմաճակատի գլխավոր հրամանատար եւ չազատվելով Արեւմտյան մարզում զբաղեցրած պաշտոններից: Այստեղ եւս նա գրեթե անկարելին արեց՝ բանակը ժողովրդավարական հիմունքներով վերակազմավորելու, դասալքությունը վերացնելու եւ քայքայվող ռազմաճակատներում դիմադրություն կազմակերպելու համար: Արդեն հեղափոխության ու հակահեղափոխության պայքար չէր, այլ պայքար հարձակվող զավթիչների դեմ:
Այս շրջանում Ալեքսանդր Մյասնիկյանի հրամանները, Կարմիր բանակի ստեղծման տեսական հիմքը եւ խորհրդային ռազմական իրավունքի փայլուն էջեր լինելուց բացի, վկայում են նաեւ իրավաօրենսդրական ասպարեզներում նրա բացառիկ լայնախոհության ու խորաթափանցության մասին:
1918-ի սկզբին գերմանական զորքերը ներխուժեցին Ուկրաինա, Բելոռուսիա, Ռուսաստան, ապա զավթեցին Բելոռուսիայի մեծ մասը: Բայց Մյասնիկյանի հմուտ ղեկավարման շնորհիվ պահպանվեց ամբողջ ծանր հրետանին, հսկայական աշխատանք կատարվեց նահանջը կանգնեցնելու եւ պարտիզանական պայքար ծավալելու համար: Նրան հաջողվեց մի քանի օրում ոտքի հանել իր ղեկավարած բոլոր կառույցները, եւ բանակը ստացավ իշխանության բոլոր մարմինների օգնությունը: Փետրվարի 23-ին, որը հռչակվեց «Բանվորագյուղացիական Կարմիր բանակի ծննդյան օր», Արեւմտյան ռազմաճակատի հրամանատարությունը, վերադասավորելով ուժերը, երեք ուղղություններով սկսեց սլավոնական հողի ազատագրումը:

(շարունակելի)

ՏԻԳՐԱՆ ԴԵՎՐԻԿՅԱՆ