Հայ զինվոր

ԵՐԲ ՔԵԶ ՃԱՆԱՉՈՒՄ ԵՆ

-Մինչդեռ, եթե չեմ սխալվում, Դուք գաղտնազերծվեցիք համարյա 14 տարի անց՝ 2000 թվականին։ Գեորգի Անդրեյիչ, ի՞նչ եք կարծում, ինչո՞ւ հանկարծ Ռուսաստանի արտաքին հետախուզության ծառայությունը Ձեզ գաղտնազերծելու նման աննախադեպ որոշում ընդունեց։

-2000թ. դեկտեմբերին՝ Ռուսաստանի արտաքին հետախուզության ծառայության 80-ամյակի օրը, առաջին անգամ հեռուստացույցների էկրաններին երեւացին անլեգալ հետախույզներ Գեւորգ եւ Գոհար Վարդանյանների դեմքերը… Ես չեմ հավակնում միակ ճիշտ պատասխանին, բայց ինձ թվում է (թող մեծամիտ չհնչի), որ Ծառայությունը նման քայլի դիմեց աշխարհին ցույց տալու համար իր հզորությունը. ասել է թե՝ թող աշխարհը տեսնի, թե մենք ովքեր ենք, թե մեր հետախուզության ձեռքերը մինչեւ ուր կարող են հասնել… Այդ օրը հավանաբար աշխարհի շատ ու շատ մեծամեծ պետությունների, հետախուզական գաղտնի ծառայությունների ղեկավարներ իրենց մատը կծեցին կամ էլ ծոծրակները քորեցին…

-Հավանաբար հաճելի է ճանաչված լինելը, երբ մի ամբողջ կյանք ուրիշի անունով կամ ծածկանվամբ ես ապրել։

-Իհարկե, հաճելի է։ Փողոցով քայլում ես, հանկարծ անծանոթ մարդիկ քեզ ճանաչում են, մոտենում, ձեռքդ են սեղմում, շնորհակալություն են հայտնում… Քեզ դիմում են քո իսկական անուն-հայրանունով… Դրանից էլ լավ բա՞ն…

-Երեւանում նույնպե՞ս։

-Հայաստանում նույնպես։ Ես ուրախանում եմ, երբ ինձ հատկապես ճանաչում են երիտասարդները։ Անվստահ, ամոթխած նայում են, չեն համարձակվում մոտենալ։ Այդ դեպքերում ես ինքս եմ մոտենում նրանց, բարեւում եմ, սեղմում բոլորի ձեռքերը… Ի՞նչ խոսք, հաճելի է, երբ մարդիկ քեզ ճանաչում են։

-Սիրո՞ւմ եք Երեւանը։

-Շա՛տ. Երեւանը ո՞վ չի սիրում։ Ամեն անգամ՝ թե՛ պատերազմից հետո, թե՛ ավելի ուշ, երբ հարց է առաջադրվել՝ որտե՞ղ կուզենաք ապրել, մեր ընտրությունը միշտ էլ Երեւանի վրա է կանգ առել։ Իմ տունն այստեղ է։ Երեւանը մեր ամբողջ կյանքի երազանքն է եղել։ Այստեղ մենք բարեկամություն ունենք, վաղեմի ընկերներ…

-Իսկ Թեհրանը հիշո՞ւմ եք…

-Ոչ միայն հիշում եմ, այլեւ շատ եմ կարոտում։ Ի վերջո, իմ մանկությունը, պատանեկությունը այնտեղ են անցել։ 27 տարեկան էի, երբ այնտեղից դուրս եկա։ Շատ թանկ հիշողություններ են ինձ այդ քաղաքի հետ կապում։ Շատ երկրներում եմ եղել, շատ շքեղ, սիրուն քաղաքներ եմ տեսել, բայց եթե հանկարծ ինձ հարցնեն, թե՝ ո՞ր քաղաքը կուզենայիր տեսնել, ես կասեի՝ մենակ Թեհրանը… Ավա՜ղ, այնտեղ վերադառնալ չեմ կարող… Այնտեղ ամենուրեք իմ մատնահետքերն են…

-Հետախուզությունը Ձեզ համաշխարհային փառք բերեց, իսկ կարելի՞ է իմանալ՝ ի՞նչ խլեց Ձեզնից, ինչի՞ց զրկեց։

-…Ես ու Գոհարը նոր էինք ամուսնացել եւ շատ էինք ուզում երեխաներ ունենալ, բայցեւ չուզեցինք նրանց կյանքը վտանգի ենթարկել. պատերազմ էր։ Ղեկավարությունն անգամ խրախուսում էր երեխա ունենալը, բայց կյանքը մեզ իր հունով տարավ…

-Հետախույզները սովորաբար շատ լեզուների են տիրապետում. Դո՞ւք քանի լեզու գիտեք։

-Ութ՝ պարսկերեն, ռուսերեն, հայերեն, անգլերեն, իտալերեն եւ էլի երեք լեզու…

-Իսկ ամենից շատ ո՞ր լեզուն եք սիրում։

-Արեւելյան լեզուներից՝ միանշանակ պարսկերենը, եվրոպականից՝ իտալերենը… Իսկ հայերենն իմ մայրենի լեզուն է, քաղցր է։

-Կա՞ն հայերեն բառեր, արտահայտություններ, որոնք Դուք սիրում եք օգտագործել։

-Բառե՞ր… Չեմ կարող ասել…

-Ասենք՝ «ջանիկս» բառը. այսօր արդեն մի քանի անգամ ասացիք։

-Հա՛, ճիշտ եք ասում, ես նույնիսկ ռուսների հետ խոսելիս եմ ջանիկս ասում՝ «Իվան Իվանիչ, ջանիկս» (ծիծաղում է)։

-Ձեր այս՝ հերթական այցելության ընթացքին ինչպիսի՞ն տեսաք Հայաստանը։

-Ավելի առաջադեմ, ավելի գեղեցկացած։ Սակայն մեր ժողովուրդը շատ ավելի լավ կյանքի է արժանի։ Տվեք այս ժողովրդին աշխատանք, եւ նա դրախտ կդարձնի այս երկիրը։ Մարդիկ դեռեւս լավ չեն ապրում, ինչն էլ ինձ շատ է տխրեցնում։

-Գեորգի Անդրեյիչ, հենց նոր պաշտպանության նախարարությունից եք գալիս, ոգեւորված եք…

-Ոգեւորված եմ, որովհետեւ մեր բանակը առաջ է գնում, եւ դա ինձ շատ է ուրախացնում։ Բանակի ղեկավարները հմուտ մարդիկ են, իրենց գործին նվիրված հայրենասերներ։ Ես միշտ էլ հեռվից հեռու հետեւում եմ մեր բանակի զարգացմանը։ Իսկապես ուժեղ, իսկապես կազմակերպված բանակ ունենք։ Մեր բանակի հաջողությունները միայն թշնամին չի ուզենա տեսնել։ Ես հավատում եմ մեր զինվորի ուժին, ոգուն։ Մեր ազգը մարդու պինդ տեսակից է՝ չկոտրվող, չխոնարհվող։ Մեզ դժվար է ծնկի բերել։ Դժվարին է եղել մեր պատմությունը, բայց, ինչպես տեսնում եք, դիմացել ենք, կանք… Դոլորես Իբարուրիի խոսքերը կարծես հենց մեր ազգի մասին են ասված. «Ավելի լավ է մարդ կանգնած մեռնի, քան ապրի ծնկաչոք»։ Մենք միշտ արժանապատիվ կյանքն ենք գերադասել։ Այսպիսին է եղել հայը, այսպիսին է այսօր մեր զինվորը։ Նա պահում է մեր ներկան ու մեր ապագան։ Ես հավատում եմ մեր զինվորի ուժին…

-Գեորգի Անդրեյիչ, մտածում եմ՝ Ձեր կյանքը, թեկուզ այն չնչին մասը, որ բացահայտված է, հետախուզական, հայրենասիրական բազմասերիանոց կինոնկարի ի՜նչ հրաշալի նյութ կդառնա։ Ինչո՞ւ այդ մասին չեն մտածում մեր հայ կինոմատոգրաֆիստները. հայրենիքը երազելու, հայրենիքը սիրելու, քո ժողովրդին, նրա մեծագործությունները ճանաչելու, քո ժողովրդով հպարտանալու, ոգեւորվելու ուրիշ ի՞նչ նյութ ու ասելիք է նրանց հարկավոր… Ի դեպ, «Թեհրան 43» կինոնկարը հավանո՞ւմ եք։

-Հավանում եմ, եթե կրակոցները չհաշվենք։ Ես ռեժիսորին՝ Նաումովին, դերասաններ Ջիգարխանյանին, Կոստալեւսկուն ասացի՝ էդպես չի լինում, ճիշտ չէ, հետախույզը չի կրակում, իսկ ձեր կինոնկարում նրանք կրակում, միանգամից տասը հոգու գետին են փռում… Ասացին՝ հետաքրքրության համար ենք անում, հանդիսատեսը սիրում է կրակոցներ։

-Իսկ Դուք լա՞վ եք կրակում։

-Իհարկե։ Գոհարը՝ ավելի լավ, բայց հետախույզի գործը կրակելը չէ։ Հետախույզը մարդասպան՝ քիլլեր չէ… Ի դեպ, Ռուսաստանում մի նոր կինոնկար է նկարահանվել, որի հերոսների նախատիպերը մենք ենք։ Այն կունենա կամ «Ճշմարտությունը «Թեհրան 43»-ի մասին», կամ՝ «Վարդանյանները ընդդեմ Օտտո Սկորցենիի» անվանումը։ Կինոնկարը թեեւ գեղարվեստական մեծ արժանիքներ չունի, սակայն, իմ կարծիքով, փոխարենը բավականին ճշմարիտ եւ հավաստի պատկերացում է տալիս 43 թվականի մեր եւ ամբողջ աշխարհի ժողովուրդների համար բախտորոշ այդ օրերի մասին։ Իմ տեղեկություններով՝ այն էկրան կբարձրանա նոյեմբեր-դեկտեմբեր ամիսներին։

-Սիրո՞ւմ եք հետախուզական կինոնկարներ դիտել, գրքեր կարդալ… Հայտնի հետախույզներից ո՞ւմ անունը կտայիք…

-Սիրում եմ, եթե լավ կինոնկար է, եթե լավ գիրք է…

-Իսկ հետախույզներից, այնուամենայնիվ, ո՞ւմ կհիշեիք։

-Անպայման Աբելին, Ջորջ Բլեքին եւ Կիմ Ֆիլբիին։

-Գեորգի Անդրեյիչ, 46 տարի գաղտնի հետախուզությունում աշխատելուց հետո, 1992 թվականից թոշակառու եք, բայց, որքան գիտեմ, Դուք հիմա էլ եք աշխատում եւ Ձեր հարուստ փորձը հաղորդում հետախույզների նոր սերունդներին։ Ե՞րբ եք հանգստանալու։

-Էն աշխարհքում կհանգստանամ (ծիծաղում է)։ Հայրս չափազանց աշխատասեր մարդ էր, ասում էր՝ մարդ քանի շնչում է, պետք է աշխատի։ Ինքը հենց այդպես էլ ապրեց։ Ես էլ հաստատ հորս եմ քաշել։ Իրար գումարած մի 120-130 տարվա ստաժ կունենամ՝ ընդհատակի տարին երկուս է հաշվվում, պատերազմինը՝ երեք։

-Իսկը հուշեր գրելու ժամանակն է, մանավանդ որ՝ ասելիքի պակաս հաստատ չունեք…

-Իմ հուշերը իմ գլխում են եւ իմ… արխիվում։ Երբեւէ դրանք կհրատարակվեն եւ լույս կսփռեն մեր այս խառնակ ու դաժան ժամանակների, իմ ու կնոջս կյանքի, գործունեության վրա…

-Ի՞նչ եք կարծում, ի՞նչ է սպասվում մարդկությանը։

-Մարդկությունը պետք է միաբանվի։ Սաադին՝ պարսիկ միջնադարյան հանճարեղ բանաստեղծը, որքա՜ն լավ է ասել (պարսկերեն բարձրաձայն արտասանում է եւ իսկույն էլ թարգմանում). «Եթե դու չես ապրում մարդկության ցավերով ու հոգսերով, ուրեմն՝ մարդ կոչվելու իրավունք չունես»։

-Հավատո՞ւմ եք Աստծուն։

-Ես հավատում եմ մարդուն։ Մարդն աշխարհ է գալիս ապրելու, պայքարելու եւ հաղթելու համար։ Եվ ես այդ հավատով եմ ապրում։

***

Մեկ անգամ էլ եմ սեղմում ականավոր հետախույզի ձեռքը՝ այս անգամ արդեն որպես շնորհակալության նշան։ Նայում եմ՝ մեր սեղանն արդեն լցված է աշնանային վառվռուն մրգերով, արեւելյան քաղցրավենիքով, հայկական գինով ու ժպտացող պիստակով…

-Համեցե՛ք, Գեորգի Անդրեյիչ, պիստակ կերեք։ Սիրո՞ւմ եք։

-Ռաֆսանջանի՞ պիստակ է,- խորամանկ ժպտում է,- Ռաֆսանջանի պիստակը լավագույնն է… Շա՜տ եմ սիրում…

ԳԵՎՈՐԳ ԱՍԱՏՐՅԱՆ