Սուրճս առել, նստել եմ գետնատնակի կողքի փայտաշեն տաղավարում: Արդեն չորս հոգու հետ հարցազրույց եմ արել, ու ինչպես հոգնելիս լինում է սովորաբար, ասես գլուխս թանձր մառախուղ լցրած լինեն: Այս վիճակից դուրս գալու համար 10-15 րոպեանոց լռություն է պետք: Հաճույքով կփակեի աչքերս, բայց Ջեկոն անհանգիստ պտտվում է շուրջս: Դիրքապահներն ասացին` մի՛ վախեցիր, սահմանապահ շուն է, յուրայիններին հոտառությամբ է ճանաչում: Բայց ես ոնց հույս դնեմ էս ահռելի գամփռի հոտառության վրա: Ավելի լավ է՝ գնամ-նստեմ Տարոնի կողքին:

Երբ գետնատնակում զրուցում էի գումարտակի շտաբի պետ, մայոր Արթուր Բաղդասարյանի հետ, Տարոնն այնտեղ էր: Մի պահ միացավ մեր զրույցին: Հիշեցի, հենց նա էր, որ ռազմարվեստից էր խոսում: Ես հասկանում եմ` հիմա Տարոնի մասին մտածելու ժամանակը չէ. ես պիտի անջատեմ ուղեղս, որ կարողանամ թոթափել հոգնությունը ու էլի մի քանի դիրքապահի հետ հարցազրույց անել, քանի դեռ լրիվ չի մթնել: Բայց Տարոնի ձայնը խցկվում է գլխիս ծանրացած մշուշի մեջ:

-Իմ ամենասիրած առարկան ռազմագիտությունն էր: Երբ մեր ուսուցիչը պատմում էր  ճակատամարտերի մասին, սիրտս ոգեւորությունից սկսում էր թպրտալ: …Չկա ավելի գեղեցիկ բան, քան մարտավարությունը: Այն ե՛ւ գիտություն է, ե՛ւ արվեստ: Կառավարել մարտը, զենքերը, զորքի շարժը… իրավիճակին համապատասխան արագորեն նոր լուծումներ գտնել: Ստեղծագործել:

Ես բացում եմ գրոտած թղթերն ու սկսում փնտրել Տարոնի անունը: «Տարոն Զաքարյան, կապի դասակի հրամանատար, լեյտենանտ»:

-Տեղ տուր,- ասում եմ Տարոնին. նստել է սալքարի ուղիղ մեջտեղում:

-Քեզ լրիվ ուրիշ ձեւի էի պատկերացնում,- ասում է մի կողմ քաշվելով:

-Ի՞նչ ձեւի: -Ես տեղավորվում եմ սալքարին, մեջքս հենում կանաչած թմբին: Տաք է: Ջերմությունը հաճելիորեն հոսում է մարմնիս մեջ:

-Հեչ լրագրողի նման չես:

Ես անակնկալի եմ գալիս:

-Ինչո՞ւ:

-Լրագրողները սովորաբար հարցը տալիս են, պատասխանը չեն լսում: Ոնց որ՝ ձայնագրիչի հետ խոսես: Ձայնագրիչի հետ խոսել կլինի՞:

-Լրագրողները պատասխաններ չեն լսում, որովհետեւ իրենք նախապես գիտեն, թե ինչ ես պատասխանելու,- ես խաղում եմ Տարոնի հոգու հետ:

-Հա՞: Դրա համար էլ մի անգամ ինձ հարցրին` ինչու էիր երազում սահմանապահ դառնալ, որ հերոսանա՞ս, ասացի` չէ, որ առանց կորուստների, անձնակազմիս անվտանգությունն ապահովելով՝ ճիշտ մարտավարության շնորհիվ ինձ վստահված սահմանն անառիկ պահեմ: Երբեք հերոսանալու մասին չեմ մտածել: Բայց լրագրողը, միեւնույն է, գրեց` իբր ասել եմ. «Մանկուց երազել եմ հերոսանալ»:

Ես բարձրաձայն ծիծաղում եմ ու վախեցնում աղունիկներին, որոնք ցորեն են կտցում հենց Տարոնի ափից:

-Ո՞նց էլ ափիդ միջից ուտում են: Քո՞ աղունիկներն են:

-Չէ՛, մեր դիրքի: Ում էլ ափդ պարզես, քոնը կդառնա: Ձեռքդ տուր:

Ես բնազդաբար մեկնում եմ ձեռքս: Տարոնը բացում է ափս, մեջը ցորեն լցնում: Քիչ անց աղունիկները վախվորած հավաքվում են շուրջս ու սկսում են կտցահարել ափս:

-Սա ինձ մայրս է սովորեցրել:

-Ի՞նչը,- իմ ուղեղի մշուշը դեռ չի ցրվել:

-Մայրս ասում էր` սերը ամենահզոր զենքն է, սիրով կնվաճես ամեն ինչ ու ամենքին: Ասում էր` սերը բացում է բոլոր փակ դռները:

-Իմ մայրն էլ է նույնն ասում:

Տարոնն էլ է հենվել բլուրին, որը դիմահար արեւից ավելի է տաքացել:

-Մայրս մեր գյուղի բուժքույրն էր: Օրվա որ ժամին ասես մեր դուռը թակում էին, ու մայրս, որքան էլ հոգնած լիներ, պատրաստակամ վերցնում էր դեղերն ու սրսկիչը:

-Պարզում էր ափը…

-Երբ սկսում եմ կերակրել սահմանապահ շներին, մերձակայքի շներն էլ են հավաքվում: Կենդանիները, ի տարբերություն մարդկանց, անսխալ զգում են` սիրում ես իրենց, թե ոչ: Կենդանիներին չես կարող խաբել: Շները գալիս, հավաքվում են գետնատնակի մոտ…

Մորաքրոջս աղջիկն ասում էր` Ամերիկայում մի փոքրիկ գյուղաքաղաք կա, որտեղ բոլոր տները կանաչ են ներկված, ու գիշերը բոլոր տների բակերում կանաչ լույս է վառվում: Այդ կանաչ լույսը մարդկանց ասում է, որ միշտ, օրվա ցանկացած ժամի, կարող են օգնություն խնդրել տների բնակիչներից անհրաժեշտության դեպքում:

«Մարդկանց պարզած ափ»: Սիրուն պատկեր է, ու լրիվ հերիք է, որ մի լավ հոդված ծնվի: Ես փակում եմ աչքերս ու վայելում գարնանային արեւը: Պետք է ընտրություն անեմ հոդվածի ու վայելքի միջեւ:

-Սեւանալու ես,- ասում է Տարոնը:

-Քեզ նմա՞ն:

Տարոնի մաշկը կարմրաշագանակագույն է:

-Ես այգում աշխատելիս եմ սեւացել: -Տարոնը վիրավորվում է: -Մանկուց սիրել եմ ծառ ու ծաղիկ: Նրանց երեխայի պես եմ խնամում: Եթե հողը չսիրես, կխռովի…

Սերոբ պապին հիշեցի: Ագուլիսից էր: Նախիջեւանին Նախչէվան էր ասում:

-Իմ հողն ինձնից խռով մնաց,- մորմոքում էր մեռնելուց առաջ,- որ հողդ շատ սիրես, ոչ մի թշնամի հողդ քեզանից չի խլի:

Խեղճ, միամիտ Սերոբ պապ:

Ջեկոն եկել, բոյով մեկ փռվել է ոտքերիս մոտ:

-Արի գնանք, տաղավարում նստենք,- ասում եմ Տարոնին:

-Ուժեղները պաշտպանում են, թույլերն են կծում: Ջեկոն հետեւիցդ ման է գալիս, որ քեզ պաշտպանի,- լուրջ-լուրջ հավատացնում է Տարոնը: -Պատերազմի ժամանակ ամենալավ կռվողները կյանքում խաղաղասեր, հավասարակշռված, հանդարտ մարդիկ են: Ու հենց նրանք են լավ զինվորական դառնում, որովհետեւ սպայի մասնագիտությունը համբերատարության մասնագիտություն է: Հորեղբայր Աշոտը մեր գերդաստանի ամենախաղաղ ու հանգիստ մարդն է, բայց Արցախյան պատերազմն սկսվեց, ռազմաճակատ գնաց: Երբեք չէր խոսում պատերազմի, կռվի, հերոսության մասին: Ասում էր` մարդուն չի կարելի վերեւից նայել: Եթե մարդը ներքեւում է, նրան պիտի այնքան բարձրացնես, որ նրա աչքերին նայելու համար գլուխդ բարձր պահես:

Ես, այնուամենայնիվ, ընտրում եմ հոդվածը:

-Դո՞ւ էլ ես խաղաղասեր,- ու առանց պատասխանը լսելու մտնում եմ գետնատնակ, որ թուղթ ու գրիչ վերցնեմ. պետք է նշումներ անել:

-Ես ռոմանտիկ եմ,- ասում է Տարոնը, երբ վերադառնում եմ: -Սիրում եմ ամուր, ավանդապաշտ ընտանիք, հավատում եմ, որ իսկական սերը երբեք չի մարում: Արդեն երկու երեխա ունեմ, բայց շարունակում եմ պարբերաբար ծաղիկներ նվիրել կնոջս, անակնկալ նվերներ տալ: Ես շատ գոհ եմ իմ կյանքից: Իմ բոլոր երազանքներն իրականացել են: Սկզբում բանակ մտա որպես պայմանագրային, բայց հետո մասնակցեցի սպայական դասընթացների ու արդեն լեյտենանտ եմ: Երբ զինվոր էի, իմ կուռքը մեր գնդի հրամանատարն էր` գնդապետ Արարատ Մելքումյանը: Նա խիստ էր, հարգված, ազդեցիկ: Երազում էի, որ ինձ էլ մի օր հրամանատար կոչեն, ու այսօր ամեն ինչ անում եմ, որ արժանի լինեմ այդ կոչմանը: Ամսվա մի մասը սահմանին եմ, մյուս մասը՝ զորամասում: Գուցե ոմանց համար մեր ծառայությունը դժվար է, բայց ես չեմ հոգնում, ես սիրում եմ աշխատանքս: Գործից հետո սիրով կնոջս ու երեխաներիս հետ գնում եմ զբոսնելու: Իսկ հանգստյան օրերին սիրով այգիս եմ մշակում: Ամեն ինչ հաճույքով եմ անում:

Ես փորձում եմ հիշել մեր զրույցի մանրամասները ու միտքս եկածը գրում եմ թղթին:

-Դու կապավոր ես, չէ՞:

-Հա, կապավոր եմ: -Տարոնը փորձում է վերծանել խզբզածս: Հետո միանգամից պայծառանում է: -Կապավոր, ուրիշ էլ ինչ: Կապը ամենակարեւոր բանն է ե՛ւ կյանքում, ե՛ւ բանակում: Առանց կապի չկա միասնական ուժ, համագործակցություն, ներդաշնակություն, փոխըմբռնում… Կապը փոխեց աշխարհի դեմքը: Գիտության զարգացումը հազարամյակներով առաջ ընկավ: Զինվորական կապի սարքավորումները…

Տարոնի դեմքը փայլում է: Կանգնել է հասակով մեկ: Նոր եմ նկատում, որ շատ բարձրահասակ է ու հաղթանդամ:

-Ի՞նչ ես գրում,- Տարոնը անսպասելի ընդհատում է «կապի» գովքը:

-Քո մասին հոդված եմ գրելու:

-Հարցազրո՞ւյց ենք անելու:

-Արդեն արել եմ:

Տարոնը մռայլվում է:

-Գոնե նախապես ասեիր` մտքերս հավաքեի,- ասում է դժգոհ:

-Նախապես ես էլ չգիտեի:

…Դիրքապահները դուրս են գալիս խրամատից: Մտնում եմ գետնատնակ: Ես Տարոնին թողնում եմ սալքարի մոտ ու հետեւում եմ նրանց: Գնում եմ գտնելու մի նոր պատմություն հայրենիքի սահմանին կանգնած սովորական-անսովոր այս տղաների մասին:

ԳԱՅԱՆԵ ՊՈՂՈՍՅԱՆ