Մի ավազակապետ կար, այնքան չարագործ, անողորմ, արյունարբու, որ ճանապարհին ում հանդիպում էր, սպանում էր։ Սուրբ ու առաքինասեր մի վանահայր, այս լսելով, կրկնակի հանդերձներ հագնելով եւ ազնվազարմ ձի նստելով, գնաց այն կողմերը, որտեղ ավազակապետն էր գտնվում։ Նրան բռնելով՝ բերեցին նրա առաջը։ Վանահայրն ավազակապետին հարցրեց.

Երեւելի, գիտությամբ զարդարված մի մարդ կար։ Սա տոնական մի օր նոր եւ մեծագին հանդերձ հագնելով, զանազան պատիվներով մեծարվեց, ամբողջ օրն ընկերների հետ խաղ ու խրախճանքների, ըմպելիքի ու այս աշխարհի զանազան ունայն բաների մեջ անցկացրեց։
Երբ երեկո եղավ, զգաստացավ եւ լռելյայն իր սրտում ասաց. «Ո՞ւր է տոնախմբությունը, որ այսօր կատարեցինք, ո՞ւր գնացին բոլոր այն խրախճանքները»։

Այսօր ցեղասպանության մասին հուշերով, պատմություններով, գրքերով այլեւս աշխարհի եւ ոչ մի հայի չես զարմացնի։ Այլեւս ոչ մի հայի չես զարմացնի եղեռնագործության նկարագրություններով, որքան էլ դրանք ահասարսուռ ու անմարդկային լինեն։ Այդ ցավն ու տառապանքը, հոգեւոր այդ վերքերը դեռ երկար մխալու են ամեն հայի սրտում… Ցեղասպանության հիշողությունը մենք կրում ենք մեր հոգում այս էլ քանի սերունդ եւ դեռ կրելու ենք, քանի դեռ աշխարհը անգիտակ կմնա մեր ցավին, քանի դեռ ցեղասպանը չի մեղանչի, չի ապաշխարի…

Ամռան վերջին օրերն էին։ Չէր զգացվում աշնան շունչը, սակայն արդեն սարալանջին, ձորերում ու ժայռերի վրա թփեր ու ծառատեսակներ էին նկատելի, որոնց աշնան անտեսանելի ձեռքը դեղին ու նարնջագույն զգեստներ էր հագցրել։ Աշնան շունչը չկար, բայց «նկարիչը» ասում էր, որ շուտով գալու է… Ով եղել է Մռավի գեղատեսիլ այդ հատվածում, պատերազմից հետո մեր դիրքերում, նա արդեն կպատկերացնի այդ տարածքի բնության գեղեցկությունն ու հմայքը։ Դա ես եմ ասում, որ ծնվել եմ Խոսրովի արգելոցի փեշերից մեկին կպած մի փոքրիկ գյուղում, իսկ ի՞նչ կասի եւ ի՞նչ ապրումներ կունենա նա, ով ծնվել է գերության մեջ մնացած Շահումյանի բնակավայրերում, իր մանկությունն ու պատանեկությունն այնտեղ անցկացրել, տուն-տեղ դրել, ծնել-մեծացրել երեխաներ։

Մարդասպանությունը ծանրագույն ոճրագործություն է։ Ոչ ոք իրավունք չունի սպանել Աստծո պատկերով եւ նմանությամբ արարված մարդուն։ Դժբախտաբար, մարդիկ խախտում են այս պատվիրանը. եւ դա կատարվում է երեք ձեւով՝ մտքով, խոսքով եւ գործով։ Նախ՝ մտքով ենք խախտում, երբ նախանձում, բարկանում, ատում, ոխ ենք պահում. նաեւ՝ երբ համառորեն մեր մեջ չենք ընդունում ճշմարտությունը, ամբողջությամբ չենք զղջում եւ ցավում մեր մեղքերի համար եւ հուսահատված՝ մտադրվում ենք ինքնասպան լինել, որն ավելի ծանր եւ աններելի մեղք է, քան մարդասպանությունը, որովհետեւ նախ՝ մեր կյանքը Աստված է տվել, եւ միայն Նա կարող է վերցնել. «Ես եմ սպանում եւ Ես եմ փրկում» [ԲՕր. ԼԲ39], եւ երկրորդ՝ որեւէ մարդասպան դեռ հնարավորություն ունի ապաշխարելու եւ իր մեղքը քավելու՝ թեկուզ իր արյամբ, սակայն ինքնասպանը չունի այդ հնարավորությունը։ Այս մահացու մեղքի տակ են ընկնում նաեւ նրանք, ովքեր իրենց առողջությունը մսխում են ծուլությամբ, որկրամոլությամբ, արբեցողությամբ կամ թմրադեղերի օգտագործմամբ ու հեշտասիրությամբ, ինչպես նաեւ նրանք, ովքեր չեն պաշտպանվում հիվանդություններից, հիվանդանալիս չեն դիմում բժիշկների կամ էլ բժշկական օգնության համար դիմում են անգետ, չարադավան միջոցներով բուժողների։

Մի մեծահարուստ ուներ մեծ ու ընդարձակ տուն՝ կից մի շինական աղքատի տան։ Մի օր անկողնում պառկած՝ վշտանում էր եւ ննջել չէր կարողանում՝ ինչքեր ձեռք բերելու խորամանկության եւ առավել ագահության համար։ Եվ լսում էր, որ աղքատը, թոնրի մոտ նստած, իր որդիների հետ ուրախանում էր, իսկ գիշերվա մնացած մասն անուշ քնով անցնում, առավոտյան էլ կինը հազիվ էր զարթնեցնում, որպեսզի վեր կենա եւ գործի գնա։ Մեծահարուստը, այս լսելով եւ նախանձելով նրա ուրախությանը, մտածեց նրան իր տրտմությանն ու տառապանքներին հաղորդակից դարձնել։

Նախանձի մեջ այնքան չարություն կա, որ ոչ միայն ուրիշին է վնաս կամենում, այլեւ ինքն իրեն։ Քանզի մի թագավոր խոստանում է մի նախանձոտ մարդու եւ մի ագահ մարդու, թե ինչ խնդրեն իրենից, նրանց կտա, սակայն այն ձեւով, որ ով վերջինը խնդրի, նրան կրկնակի կտա։ Եվ երբ երկուսն էլ հապաղում էին խնդրել, թագավորը հրամայում է, որ նախ նախանձոտը խնդրի։ Եվ վերջինս խնդրեց իր մեկ աչքը հանել, որպեսզի մյուսի երկու աչքը հանեն, որովհետեւ չկամեցավ բարի բան խնդրել, որպեսզի ընկերոջը կրկնակի պարգեւ չտրվի։