Կոմիտասը հայկական ազգային կոմպոզիտորական դպրոցի հիմնադիրն է, երաժշտագետ, խմբավար, երգիչ, բանահավաք, մանկավարժ։ Հանրագիտարանային այս ձևակերպումները կարիք ունեն քիչ թե շատ մանրամասն մեկնաբանության։
Հայագիտության մեջ մեկ անգամ չէ արտահայտվել այն միտքը, որ ինչ արել է Կոմիտասը, համեմատելի է միայն մեծն Մաշտոցի արած գործի հետ։ Այս զուգահեռը խոր իմաստ ունի, ստույգ է ու տրամաբանական, և ահա թե ինչու։

-Թշնամին նահանջում էր։ Արձակ դաշտն անցել ու ձորնիվար անկանոն փախչում էր։ Դաշտն ամբողջությամբ կապույտի մեջ էր։ Երկնի լազուրն ասես իջել ու ներկել էր այդ փոքրիկ հատվածը։ Զինվորների ոտքերի տակ տրորվում, ճխլվում էին ծաղիկները։ Կախարդվածի նման կանգնել ու դիտում էի բնության այդ գեղեցիկ, հիասքանչ տեսարանը։ Մոռացվել էր պատերազմը, կրակոցներն ու փախչող թշնամին, որոնք գուցե նույնպես զգացել էին այս գեղեցկությունը։ Գուցե զգացել էին, բայց չէ՞ որ կանգնելն ու գեղեցկությամբ հմայլվելը փախչող զինվորի համար մահ է,- պատմում էր բուժքույր Աղավնի Սահակյանը։

Ընկերները, համադասարանցիները, մտերիմ-բարեկամները որդուս հիշելիս ասում են՝ ի՜նչ զրնգուն, քաղցր ու անուշ ձայն ուներ։ Եվ այդ ձայնի համար էլ նրան՝ Համլետ Գալստյանին, Կաքավ էին ասում։ Նա ծառայեց ընդամենը մի քանի ամիս։ Հեռավոր սահմանային փոքրիկ բլրակներին, որ այդ տարի ծածկվել էին ճերմակ ձյան սավանով, լռեց, մնաց մի երգ, գրված, բայց մինչև վերջ չերգված մի երգ։ Լսե՞լ եք կաքավների ձայնը վաղ այգաբացին, երբ արևը նոր-նոր ուզում է նայել աշխարհին։ Արթնանում է բնությունը, ու հանկարծ արևի հետ քարափներից, սարերից, ձորերից լսվում-տարածվում է կաքավների շաղկղան։ Ուրիշ է այդ ձայնը վաղորդայնի մեջ՝ մաքուր, անաղարտ, նման աստվածային Աղոթքի։ Եվ հանկարծ կրակոց… Խզվում է, խեղդվում այդ ձայնը, փոխվում։ Ու ամբողջ օրը փնտրում են իրենցը, նախնականը, մինչև հաջորդ արևագալ…

Ա. Իրավացի բամբասանքն այն է, երբ մարդ ինքն իրեն է բամբասում, այսինքն՝ իր թերությունները քննում է և իրեն մեղավոր համարում։ Եթե սա անում է, ահա նա է ճշմարտախոս, արդար ու բարեմիտ։ Իսկ եթե իր հանցանքները թողած՝ ուրիշների թերությունն է մեջտեղ բերում ու դատում, ստախոս է ու անիրավ, որովհետև կամենում է ուղղել ուրիշների վարքը և ոչ իրենը։
Այն լեզուն, որ ուրիշներին բամբասում է, ուրիշների մեղքերն իրենով մաքրում է, իսկ ով իրեն է բամբասում, իր մեղքերի խոցն է մաքրում ու բուժում։

Այս օգտաշատ պատմությունն ինձ պատմեց արցախյան պատերազմի վետերան ազատամարտիկը, որը հենց պատերազմի սկզբից կամավոր մեկնելով կռվի, պատերազմել է մինչև հաղթական ավարտը և ողջ ու առողջ տուն վերադարձել, շնորհիվ Խաչի զորության ու իր մոր աղոթքների։

Եղբայրս՝ Երվանդ Կարապետյանը, ում բոլորը ճանաչում են Ճուտո մականունով, զոհվեց 20 տարեկան հասակում, Շուշիի գրավման օրը։ Ազատագրական պայքարի առաջին օրերից, երբ եղբորս 16-ը նոր էր լրացել, նա տարբեր ջոկատների հետ լինում էր սահմանային հատվածներում։ Երբ տարիքի պատճառով որևէ ջոկատ չէին ընդունում, նա գնում էր մեկ այլ ջոկատ։ Այսպես, բոլորը նրան ճանաչում էին։ Զենքի համար շատ էր դիմել Վազգեն Սարգսյանին և վերջապես ստացել էր զենքը, որի համար շատ էր հպարտանում։

Ա. Այո՛, բամբասողն ամենքի մեջ անարգ է, բայց նրանից ոչ պակաս անարգ ու արհամարհելի է և բամբասանք լսողը։ Ուրեմն՝ որքա՜ն անարգ ու վատթար է նա, ով գործը թողած՝ տարբեր տեղեր է շրջում, ուր հաճախ բնակվում են դատարկապորտ, քսու ու լկտի անզգամներ՝ նրանցից լսելու որևէ մեկի մասին բամբասանք։