Սահմաններում թուրքը լկտիացել էր՝ գողանում էր, սպանում, առևանգում… Հարկավոր էր զինվել։ Փնտրում էինք հին զենքեր, որոնք «կոմունիստների ահից» Նժդեհի զինակիցները թաղել էին հողում։
Ծերունիներից մեկը մի օր մահամերձ վիճակում խոստովանեց.
-Մեր Շողնի ձորով գնալիս, Զորավարը ոչ մի զենք հետը չտարավ, թաղեց այնտեղ ու մեզ ասաց. «Հիշեք տեղը, մի օր պետք կգա։ Տեղը չեմ հիշում, բայց մեր Շողնի ձորում էր, փնտրեք-կգտնեք»,- սրանք էին պապի վերջին խոսքերը։

Հակոբ պապն արդեն իննսունն անցել, իսկ հարյուրն էլ ծալելով թևատակի`Նարեկացու ողբերգության մեջ, ամեն առավոտ ճանապարհելով ծոռներին`Գևորգին ու Անդրանիկին, պատվիրում էր.
-Տեսե՛ք, բալե՛քս, ֆրանս ու բան չգիտեմ… մեռնիմ ձզի, էն տետրի միջի գրածս լավ սովորած կգաք…
Իսկ գրածը հայոց այբուբենն էր`ամեն տառի կողքը նշված պապի` Արևմտյան Հայաստանի ավեր գյուղի ու թափված երակների անուններով: Այս արյունաուժ այբուբենը Ա-ից էր սկսվում, որն իր մանկության` սարերի հովին վազող ընկերոջ անվան առաջին տառն էր:

-Թշնամին խուճապահար նահանջում էր։ Եկել, դեմ էր առել Արաքսին, սակայն այս անգամ «Արազը ծովը, Արազը ելման» չէր, ու թշնամին ծանծաղուտով անցնում էր մյուս ափը, անցնում էր Պարսկաստանի սահմանը։ Մեր պատմական Կովսական գավառում էինք (Հորադիզ) ու այդտեղից էլ դուրս էինք եկել հասել Արաքսի ափը։ Մեր գյուղը՝ Փոքր Վեդին, գտնվում է Մայր գետի ափին, ու ես հաճախ եմ հեռվից նայել, տեսել գետի գարնանային վարարումները, սակայն հայտնի է, որ խորհրդային ժամանակներում դժվար էր մոտենալ գետին, չէր թույլատրվում։ Ու հիմա Արաքսի կարոտով լցված իմ հոգին միայն բանաստեղծություններում, երգերում ամեն հայի գերող գետի ափին է։ Թշնամին անցել է գետն ու փախել-անէացել է։ Կռանում-լվացվում եմ Արաքսի ջրերով, որն այնքա՜ն նման է հոգևոր մկրտությանը։ Հոգիս ցնծում է, ու երգում եմ.

Վերջերս գրողների տան դահլիճում նշվեց բանաստեղծ, հրապարակախոս, ռազմական պատմաբան, Հայաստանում թանգարանային գործի նվիրյալ Սասուն Գրիգորյանի ծննդյան 75 և գրական գործունեության 55-ամյա հոբելյանները։ Հընթացս ներկայացվեցին հոբելյարի վերջին` «Մեր հերոսները և զինուժի գեներալները (1988-2012)» պատմագիտական ուսումնասիրությունն ու «Հայրենի տունն է կանչում» բանաստեղծությունների ժողովածուն։

Լծեն գյուղի վերին հանգստարանից հայացքս բանաստեղծի տապանաքարից բարձրանում և գնում-կախվում է գյուղի վրա, իջնում է Որոտանի կիրճ։ Լռություն է լցվել կիրճում, գյուղի վրա։ Ճանապարհները դատարկ են, չկան անցորդներ, չկան ուղևորներ, չկան ուխտավորներ… Ճանապարհներ, ճանապարհներ… Ուզում եմ հրաժեշտ տալ բանաստեղծին, բայց արդյոք լինո՞ւմ են հրաժեշտներ՝ ճանապարհները քեզ տանելո՞ւ են, թե՞ քայլելու ես փոշոտ ճանապարհներով՝ լռության միջից անընդհատ հետ նայելով։ Լռություն է… Բանաստեղծ Աղվան Մինասյանի «Գերեզմանների սպասավորը» բանաստեղծության տողերը է՛լ ավելի են խտացնում այդ լռությունը.

ԽԲ. Լավ կլիներ, եթե այն տունը, ուր աղջիկներ են բնակվում, պատուհան կամ դուռ չունենար՝ փողոցները նայելու։ Որովհետև երբ աղջիկները կանգնում և ուղիղ նայում են անցորդների կերպարանքին, նրանց մաքուր միտքն ամբոխվում է՝ նման կրակի կայծի՝ բամբակի խրձի մեջ ընկնելուն, և ժամ առ ժամ բորբոքվելով՝ կիզում ու այրում է նրանց ողջամտությունն ու համեստությունը։ Ուստի այն երիտասարդուհին կամ կույսը, որի աչքը պատուհանին է, կա՛մ անամոթ է, կա՛մ սկսել է անամոթանալ։ Որովհետև ամեն հրդեհ էլ մի դույզն կայծից է բորբոքվում, և ամեն մեծ վնաս փոքր վնասից է առաջ գալիս։

Առաջին համաշխարհային պատերազմից հետո, նոր նավ ջուրն իջեցնելու առիթով կազմակերպված ժողովրդական զբոսահանդեսի ժամանակ, Հարավային Ֆրանսիայի նավահանգստային փոքրիկ Լա-Սյոտա քաղաքի հրապարակում մենք տեսանք ֆրանսիացի զինվորի բրոնզե մի արձան։ Նրա շուրջ մարդիկ էին խռնվել։ Մոտեցանք ու պարզեցինք, որ հուլիսյան կիզիչ արևի տակ քարե պատվանդանին կանգնածը կենդանի մարդ է։ Նա հագել էր դեղնականաչավուն շինել, գլխին դրել պողպատյա սաղավարտ, ձեռքին՝ սվինով հրացան, իսկ դեմքն ու ձեռքերը բրոնզապատ էին։ Նա կանգնած էր զգաստ, ու դեմքին ոչ մի մկան չէր շարժվում։