Language:

  • Հայերեն
  • Русский
  • English

ՍԻՐԻ՛Ր, ՈՐ ԱՊՐԵՍ



ՍԻՐԻ՛Ր, ՈՐ ԱՊՐԵՍԱրշակ Հովհաննիսյանի անունն առաջին անգամ լսեցի, երբ ապրիլյան պատերազմի օրերին այցելում էի հոսպիտալներում բուժվող մեր վիրավոր զինվորներին. «Արշակի հետ զրուցելուց հետո անկումային տրամադրությունս փոխվեց», «Արշակը հույս տվեց»: «Երբ իմացա, որ Արշակն առանց ոտքերի քայլում է, ամուսնացել է, երեխաներ ունի, որոշեցի ապրել»:

Օրեր առաջ Արշակին հանդիպեցի մարզասրահում, բասկետբոլ էր խաղում, կարճատև զրույցի ընթացքում իմացա, որ բասկետբոլից բացի, նաև հոկեյով է զբաղվում, թիմի ավագն է: Սեփական սրահն է բացել, վարսավիրություն է անում: Եվ ահա որոշեցի իրականացնել վաղեմի ցանկությունս ու ընթերցողին պատմել ազգային բանակի առաջին զինվորներից մեկի՝ Արշակ Հովհաննիսյանի մասին:

 

Արշա՛կ, ճիշտ կլիներ, որ մեր զրույցն սկսեինք ամենասկզբից, պատմեինք պատերազմի, Ձեր ռազմաճակատային սխրանքների մասին, որոնց համար արժանացել եք բազմաթիվ մեդալների՝ «Մարտական ծառայություն», «Գարեգին Նժդեհ», «Վազգեն Սարգսյան» և այլն: Բայց ես չեմ համբերում և ուզում եմ տալ ինձ ամենահետաքրքրող հարցը՝ բոլո՞րս ունենք ուժի այդ ակունքը, թե Դուք արտասովոր մարդ եք: Առանց ոտքերի, խոր սպիներով ու բազմաթիվ բեկորներով պատված ձեռքով ֆիզիկական աշխատանք եք կատարում: Համալսարան եք ավարտել: Ու երբ մասնագիտությամբ գործ չեք գտել, վարսավիրություն եք սովորել: Այսօր Ձեր սեփական սրահն ունեք: Ընտանիք եք կազմել, երկու երեխա եք մեծացրել:

-Պատերազմն իմ առաջին փորձությունը չէր: Ես մի անգամ էլ եմ բարձրացել ծնկած դիրքից:

Մեծ ու երջանիկ ընտանիք ունեի: Կոմիտաս թաղամասում մեր երկհարկանի տանը ապրում էին մայրս ու նրա երկու եղբայրները՝ իրենց ընտանիքներով: Առաջին հարկում մենք էինք, երկրորդ հարկը բաժանված էր երկու մորեղբայրներիս միջեւ: Հաճախ հավաքվում էինք մի սեղանի շուրջ՝ մոտ 20 հոգի: Թվում էր՝ երջանկությունը օրվա հացի պես սովորական է ու պարտադիր և միշտ պիտի քեզ հետ լինի: Հայրս փականագործ էր, մայրս՝ բուժքույր: Խորհրդային տարիներին աշխատավոր մարդը կարող էր ապահով ու արժանապատիվ ապրել: Մենք ամեն տարի ամռանը ընտանիքով ճամփորդում էինք: Չեմ մոռանում մեր 24-օրյա նավարկությունը, մեր շրջագայությունը տարբեր քաղաքներում:

…Ես սիրում էի տարբեր նյութերից զանազան իրեր պատրաստել՝ կավից, փայտից: Գուցե քանդակագործ դառնայի կամ օդաչու: Բայց մի քանի րոպեում ամեն ինչ ավարտվեց. մայրս անսպասելի մահացավ: Ու իմ աշխարհը փլվեց: Պարզվեց՝ մայրս այն թելն էր, որն աշխարհն ու մարդկանց կապում էր ինձ, որն իմաստավորում էր բոլոր հարաբերությունները: Այն առանցքն էր, որը պահում էր իմ կյանքի կառույցը: Լույս էր, առանց որի ամեն ինչ թաղվեց խավարում: Օրերով տուն չէի գալիս, ոչ մեկին չէի ուզում տեսնել: Ես հայտնվեցի ինչ-որ անծանոթ կետում, ու պիտի նորից սովորեի ապրել:

Ինչի՞ց սկսեցիք, ինչպե՞ս սովորեցիք…

-Զորակոչվեցի: 1992-ի բանակը նման չէր այսօրվա բանակին: Խաշած կարտոֆիլը շքեղություն էր ջրի մեջ փափկեցրած ձավարից հետո, որ ուտում էինք գրեթե ամեն օր: Երբեմն նույնիսկ այդ ձավարը չէր լինում, որովհետեւ պատերազմ էր, ազատագրված գյուղերում դիվերսիոն խմբեր էին թաքնվում, երբեմն ճանապարհները վտանգավոր էին, անանցանելի: Բանակից առաջ ես մտածում էի, որ էլ կորցնելու բան չունեմ, այսինքն՝ ոչինչ չունեմ այլեւս: Բանակում ծնվեց, օր օրի մեծացավ մի զգացողություն: Մի կապվածություն… դանդաղ, հետզհետե, ասես մշուշի միջից երևաց, հետո ավելի ու ավելի մոտեցավ…

Ի՞նչը…

-Հայրենիքը: Ու ես հասկացա, որ դեռ կա, դեռ ունեմ թանկ ու կարևոր մի բան: Երբ մահը բառացիորեն կողքիդ է, իրականությունն ակամա սկսում է իմաստավորվել: Երբ ավտոտնակում ռմբակոծությունից պատսպարված ծեր ամուսինները մեզ թեյ հյուրասիրեցին՝ քաղցր-համով թեյ, ասես նորից զգացի կյանքի համը: Այդ օրն ինչ-որ կարծր բան հալվեց սրտիս մեջ:

Քանի՞տարեկան էիք այդ ժամանակ:

-Քսան: Մի անգամ հրամանատարը հարցրեց՝ պատրա՞ստ եք զոհվել հանուն հայրենիքի: Դրա համար ենք եկել՝ ասացի միանգամից: Ու բացարձակ անկեղծ էի: Հետո սկսեցի մտածել ասածիս մասին: Երկար մտածեցի ու հասկացա, որ սա է երջանկությունը, երբ պատրաստ ես մեռնել ինչ-որ մեկի համար:

Մենք բոլորս երջանկություն եք որոնում, ու ես հազար անգամ, հատկապես մեծ արվեստագետների հետ զրուցելիս խնդրել եմ բանաձևել երջանկության իրենց պատկերացումը, բայց երբեք այսպիսի պատասխան չէի լսել:

-Այդ օրը մեկը մյուսի հետեւից տանկեր եկան Հորադիզից՝ վրան վիրավոր ռազմիկներ: Այդ տեսարանը նույնպես չեմ մոռանում: Ես մեղքի ահավոր զգացում ունեի, իմ սիրտը ցավում էր նրանց համար: Նրանք իմ եղբայրներն էին: Ու այլևս ոչ մի դժվարություն, մահվան ոչ մի հեռանկար սարսափելի չէր հայրենիքը թշնամուց մաքրելու մեծ նպատակի ու ցանկության դիմաց:

Պատերազմը խախտում է բոլոր օրինաչափությունները: Երեք հոգով իրարից 100-200 մետր հեռավորությամբ դիրքավորվել ու պահում էինք սահմանը: Ես իմ ՌՊԿ-ով, մի ֆագոտ, մի նռնականետ ու չորս մագազին փամփուշտ: Սա պահմտոցի խաղալ էր մահվան հետ: …Երբ երրորդ օրն էլ սնունդ չեկավ, ընկերներով որոշեցինք մտնել դիմացի ադրբեջանական գյուղը եւ ուտելիք բերել: Կամուրջն անցել, բաց դաշտով գնում էինք դեպի ադրբեջանցիների տները, իմանալով, որ ամեն պահի կարող է լսվել դարանակալ թշնամու կրակոցը…

Կռված տղաներն ասում են՝ հանգամանքերն են մարդուն հերոս դարձնում:

-Հոգու խորքում մենք բոլորս նույնն ենք: Հիշեցի Հալի պոստի դեպքը, երբ ադրբեջանական բանակի համազգեստով մեկը մտել էր ականապատված դաշտ ու հանգիստ գալիս էր ուղիղ դեպի մեզ: Քանի որ համազգեստը չէր հերիքում, մենք հագնում էինք, ինչ պատահում էր: Նույնիսկ՝ ադրբեջանական բանակի համազգեստ, որ գտնում էինք ազատագրված գյուղերում: Ու երբ տեսանք ադրբեջանական համազգեստով զինվորին, մտածեցինք՝ մերոնցից է: Հարցրինք՝ ո՞ւր ես գնում: Ասաց՝ домой: Թղթերը նայեցինք, տեսանք՝ ադրբեջանական բանակի զինվոր է, նույնիսկ արձակման թերթիկ ունի: Տուն է գնում: Միշտ հիշում եմ ադրբեջանցի զինվորի միամիտ-վախեցած домой-ը: Մենք բոլորս Տուն ենք գնում, ուղղակի տուն տանող ճանապարհը ճակատագիրն է գծում, ու այն կարող է ռազմաճակատով անցնել:

Ե՞րբ, ինչպե՞ս վիրավորվեցիք:

ՍԻՐԻ՛Ր, ՈՐ ԱՊՐԵՍ-94-ի հունվարը ամենադաժանն էր: Մասնավորապես՝ հունվարի 23-ը: Ամեն տարի հունվարի 23-ին մենք՝ մարտական ընկերներով, հավաքվում ենք ու նշում մեր զոհված ընկերների հիշատակը ու մեր պատահական ողջությունը:

Ադրբեջանցիները կատաղի դիմադրում էին: Հետո անսպասելի անցան ուժեղ հակագրոհի: Մենք մնացինք բաց դաշտում, կրակի տակ: Ես մի փոքրիկ խողովակի հետեւում էի պատսպարվել, գնդակների տարափը կրակե օղակ էր գծել շուրջս: Գեղամի նյարդերը չդիմացան: Ոտքի կանգնեց, ՌՊԿ-ն վերցրեց, բարձրացավ խողովակի վրա ու գնդակների տարափի տակ սկսեց վազելով կրակել: Հետո… տղաները հնձված արտի պես պառկած էին դաշտում: Կրակը նույն թափով շարունակվում էր, բայց դրան այլեւս ուշադրություն դարձնող չկար… Տղաներին պիտի դուրս բերեինք մարտադաշտից: 18 վիրավոր, երեք զոհ… ու միայն մեկին՝ Վահանին, չկարողացանք հանել կրակի գոտուց: Իսկական դժոխք էր: Տղաներից մեկին մարտադաշտից դուրս բերելիս 8 գնդակ դիպավ: Ու բացարձակ պատահականություն էր, որ ութ գնդակն էլ ընկերոջս դիպավ, ոչ թե ինձ: Հետո փամփուշտը վերջացավ…

Դուք այդ ժամանա՞կ վիրավորվեցիք:

-Չէ՛: Շատ ծանր օրեր ենք ապրել, շատ դաժան մարտերի միջով ենք անցել, բայց կան պատկերներ, որոնք ուղղակի դաջվել են սրտիս մեջ: Ես ու Հաբեթը Գեւորգի մարմինը գյուղ բերելիս պիտի գետի միջով անցնեինք: Հունվարն էր: Սառնամանիք: Ես ու Հաբեթը մտել էինք գետը մինչև գոտկատեղ, բայց լուռ համաձայնությամբ՝ Գևորգի մարմինը բարձրացրել, պահել էինք մեր գլխավերեւում, որ մեր զոհված ընկերը հանկարծ չթրջվի: Որովհետև զոհված ընկերը սրբություն է:

Մենք մինչեւ երեկո հանգստացանք, չորացանք, հետո որոշեցինք գնալ դիրքեր ու տղերքին ուղարկել գյուղ, որ նրանք էլ մի քիչ շունչ առնեն ծանր մարտից հետո: Սահմանին երկուսով էինք՝ ես ու Հաբեթը: Վազում էինք երկար սահմանի երկայնքով ու տարբեր կետերից, տարբեր զենքերով կրակում էինք, որ թշնամուն թվար՝ սահմանին մեծ ուժ կա: Վեց-յոթ ժամ վազվզեցինք ու կրակեցինք: Ադրբեջանցիները երկար ժամանակ կասկածելի լռել էին, հետո հանկարծ վրա տվեցին բոլոր զենքերով: Երկու հոգով պիտի փակեինք նրանց ճանապարհը: Հետևում մեր մարտական ընկերներն էին, հետևում հայրենիքն էր: Այդ պատկերը նույնպես չեմ մոռանում, այդ զգացողությունը… Ես ձուլվել էի հողին, գնդակները շուրջս բզկտում էին հողը: Դժոխային աղմուկ էր: Անընդհատ վրաս ինչ-որ բան էր թափվում, մերթ՝ տաք, մերթ՝ սառը, մերթ՝ ծանր, մերթ՝ թեթև… Ձմեռ էր, բայց ես հողը տաքացրել էի մարմնիս ջերմությամբ, շրթունքներս զգում էին հողի համը: Վախ չկար, ցավ չկար: Որովհետև ես մենակ չէի, հողը շնչավոր էր: Ինձ հետ էր: Ասում էր՝ մի՛ վախեցիր, շուտով կավարտվի: Հետո… ես գրկել էի հողը, որ մարմնով նրան պաշտպանեմ գնդակներից: …Եթե խաղաղության մեջ տարիներով, տասնամյակներով կարող ես չգտնել-չզգալ հայրենիքդ, պատերազմի դաշտում վայրկյաններ են պետք, որ հողը հայրենիք դառնա…

…Վիրավորվեցի 5 օր անց՝ հունվարի 29-ին: Տեսա՝ հակառակորդի կողմից չորս ադրբեջանցիներ ընդհուպ մոտեցել են մեր դիրքերին: Զենքս առա, գնացի ընդառաջ: Չհասցրի մոտենալ, ուժեղ հարված զգացի: Հետո՝ երկրորդը: Մտածեցի՝ ադրբեջանցիները խփեցին: Առաջինը աբովյանցի Արթուրը հասավ, հետո տղաները եկան: Երբ ոտքերս լարանով կապեցին, դժոխային ցավ սկսվեց: «Վիլիսի» մեջ էինք արդեն, երբ տեսա, որ ոտքս չկա: Հասկացա՝ ական էր պայթել: Այն էլ՝ երկուսը: Բժիշկներն ամեն ինչ արեցին, բայց մյուս ոտքս նույնպես փրկել չհաջողվեց: Ինը վիրահատություն տարա:

Ասում են՝ հենց առաջին օրվանից ձեռնափայտից հրաժարվել եք:

-Հիվանդանոցում պրակտիկայի եկած բուժքույրերից մեկը՝ Լուսինե անունով, սիրահարվեց ինձ: Առաջին անգամ ինձ փրկեց հայրենիքս, երկրորդ անգամ՝ սերը: Լուսինեի ծնողները դեմ էին մեր ամուսնությանը, բայց չկարողացան համոզել, որ հրաժարվի ինձնից: Հետո ծնվեցին երեխաներս: …Ուժի ամենամեծ ակունքը քո սերն է ինչ-որ մեկի հանդեպ:

Ես մտածում եմ՝ ինչ-որ մեկի սերը քո հանդեպ: Նույնիսկ այդպիսի ֆիլմ կա, կարծեմ՝ պարսկական. «Սիրի՛ր, որ ապրեմ»:

-Չէ՛: Ձեր ասածի մեջ եսասիրություն կա, դա չի ապրեցնի: Քո ուժի ակունքը քո սիրո մեջ է: Սիրի՛ր, որ ապրես:

….Ես ոտքի կանգնեցի: Այնքան ամուր կանգնեցի, որ ինձ էլ ձեռնափայտ պետք չէր: Քո բոլոր վախերը, թուլությունները գլխիդ ու հոգուդ մեջ են, մարմինդ կատարող է ընդամենը: Իսկ իմ հոգին արագ ապաքինվեց: Ես սկսեցի այցելել վիրավոր զինվորներին, որ իմ օրինակով վարակեմ նրանց: Գիտեք՝ ես ինչո՞ւ ընդունվեցի պետական համալսարան:

ՍԻՐԻ՛Ր, ՈՐ ԱՊՐԵՍՈր մասնագիտություն ունենաք, աշխատանք գտնեք:

-Որ մասնագիտանամ՝ որպես սոցիալական աշխատող և օգնեմ ֆիզիկական խնդիրներ ունեցող մարդկանց: Կարևորը՝ հոգին չկոտրվի: Հոգու հաշմանդամությունը ամենածանր դատավճիռն է: Ես ավարտեցի ԵՊՀ սոցիոլոգիայի ֆակուլտետը՝ սոցիալական աշխատանք մասնագիտությամբ: Սովորեցի, թե ինչպես պիտի օգնել այն մարդկանց, ովքեր կյանք վերադառնալու եւ հասարակությանը մերվելու խնդիր ունեն: Իսկ աշխատանք գտնելու համար վարսավիրություն սովորեցի: Հիմա իմ սեփական բիզնեսն ունեմ: Բոլոր ցավերը, դժվարություններն անցողիկ են, եթե կարողացել ես պահպանել հոգիդ:….Միշտ ինչ-որ մեկն ունի քո կարիքը: Իսկ սերը գիտի՝ որտեղ փնտրել ուժի պաշարներ:

 

ԳԱՅԱՆԵ ՊՈՂՈՍՅԱՆ

Լուս.՝ ԱՐԵԳ ՎԱՐԴԱՆՅԱՆԻ

Խորագիր՝ #11 (1282) 27.03.2019 - 2.04.2019, Բանակ և հասարակություն, Ճակատագրեր, Ուշադրության կենտրոնում


28/03/2019