ՈՐԵՎԷ ՄԵԿԸ ՉԻ ԿԱՐՈՂ ՄԵԶ ՀԵՏ ՍՊԱՌՆԱԼԻՔՆԵՐԻ, ՀԱՐԿԱԴՐԱՆՔԻ, ՈՒԺԻ ԼԵԶՎՈՎ ԽՈՍԵԼ

ՀՀ վարչապետ ՆԻԿՈԼ ՓԱՇԻՆՅԱՆԻ հարցազրույցը «Զինուժ» մեդիային

 

-Բարի երեկո, պարոն վարչապետ: Նախ՝ թույլ տվեք շնորհակալություն հայտնել հարցազրույցի հրավերն ընդունելու համար: Պետք է նշեմ, որ սա Հայաստանի ղեկավարի՝ երբեւէ «Զինուժին» տված առաջին հարցազրույցն է, ինչը կրկնակի ուրախալի է: Սկսենք «Շանթ» զորավարժությունից, որը մեկնարկելու է հաջորդ շաբաթ: Առաջին անգամ այդ զորավարժությունը կայացավ 2015 թվականին: Այն ժամանակ Հայաստանում գործում էր նախագահական կառավարման համակարգ: Հիմա շատերը պնդում են, որ այս զորավարժության կարեւորությունը շեշտադրվում է այն պատճառով, որ այժմ կառավարման այլ համակարգ է: Եվ պետք է փորձարկել, թե  ինչպես է պետությունն  արձագանքելու, երբ խաղաղ պայմաններից բերվի ռազմականի: Ձեր կարծիքով՝ ի՞նչ կարեւորություն ունի այս զորավարժությունը, եւ ի՞նչ ենք փորձարկելու:

-Ըստ էության, այո՛, զորավարժությունների կարեւորագույն հարցերից մեկը արձանագրելն է, թե կառավարման նոր համակարգի պայմաններում ինչպես է տեղի ունենալու պետության անցումը խաղաղից ռազմական պայմանների: Բնականաբար, մենք խնդիր ունենք արդյունքում բարձրացնելու մեր պետական համակարգի մարտունակությունը: Կարող է տարօրինակ հնչել պետական համակարգի մարտունակություն հասկացությունը, բայց, ընդհանուր առմամբ, երբ խոսում ենք խաղաղից ռազմական իրավիճակի անցնելու մասին, ապա գերագույն հրամանատարի գլխավորությամբ պետական կառավարման ամբողջ համակարգը զինված ուժերի հետ դառնում է մեկ մարմին, եւ այդ գործընթացը պետք է հստակ հղկված լինի: Իհարկե, այդ գործընթացը հղկված է, բայց նոր կառավարման համակարգի պայմաններում մենք պետք է այն փորձարկենք եւ արձանագրենք, թե որտեղ հավելյալ հղկումների կարիք կա, եւ ինչպես ընդհանրապես պետք է աշխատի այդ համակարգը:

 

-Դուք նշեցիք գերագույն հրամանատարի գործոնը, ես շատ լավ հիշում եմ, որ մայիսին խորհրդարանում, երբ վարչապետի պաշտոնում քննարկվում էր Ձեր թեկնածության հարցը, Ձեր ընդդիմախոսները պնդում էին, որ Դուք բանակում չեք ծառայել, որ Դուք պատկերացում չունեք, թե ինչ  է բանակը եւ, մեծ հաշվով, չպետք է իմանաք անվտանգային հիմնախնդիրներն իրենց  խորությամբ: Մի քանի ամիս է անցել այդ քննարկումներից. արդյոք կարո՞ղ եք ասել, որ ամբողջովին տիրապետում եք այն խնդիրներին, որոնք առնչվում են մեր երկրի անվտանգությանը, եւ որոնց պետք է տիրապետի երկրի զինված ուժերի գերագույն հրամանատարը:

-Երկու հանգամանք կուզեի նշել: Առաջինը՝ կարծում եմ՝ գերագույն հրամանատարի կարեւորագույն հմտությունը եւ հատկությունը դժվարության, օրհասական պահին հանրությանը, ժողովրդին ու զինված ուժերը համախմբելու կարողությունն ու ընդունակությունն է: Եվ, թերեւս, մեր պատմությունը ցույց է տվել, որ մեր պետությունը, մեր զինված ուժերը, մեր ժողովուրդը առավել մարտունակ են հենց այսպիսի պայմաններում, երբ կա այնպիսի գերագույն հրամանատար, որն ի վիճակի է համախմբելու ազգային ներուժը եւ կազմակերպելու այն՝ հակառակորդին հակահարված տալու համար: Սա այսօր մեր ռազմաքաղաքական ամենակարեւոր առավելություններից է, որ գումարվել  է նախկինում մեր ունեցած մյուս՝ ուժեղ եւ մարտունակ բանակ ունենալու առավելությանը: Ինչ վերաբերում է անվտանգության հարցերին, դրանք եւս պետական կառավարման հարցեր են, դրանց մի մասն էլ զինված ուժերն են: Այս ընթացքում զինված ուժերի բազմաթիվ խնդիրներ ենք քննարկել, նաեւ բազմաթիվ խնդիրներ են բացահայտվել: Այսօր մենք զբաղվում ենք դրանց լուծմամբ, եւ որեւէ կասկած չկա, որ խնդիրները կլուծվեն: Ցավոք, դրանք իրենց բնույթով այնպիսին են, որ շատ արագ լուծման ո՛չ տեսական, ո՛չ գործնական հնարավորություն չունեն, բայց մենք պետք է արձանագրենք, որ հետեւողական ենք լինելու: Ինչ վերաբերում է հարցի շարունակությանը, բնականաբար, ցանկացած քաղաքական գործիչ պետք է ունենա ռազմաքաղաքական բնույթի գիտելիքներ: Եվ, կարծում եմ, այդ առումով թեման նույնիսկ իմաստ չունի քննարկել:

 

-Պարոն վարչապետ, ակնհայտ է, որ մեր երկրի ամենակարեւոր մարտահրավերներից մեկը Ղարաբաղյան հիմնախնդիրն է: Ի՞նչ ունենք հիմա: Որովհետեւ, մի կողմից, կարծեք, գոնե այս պահին խաղաղ հանգուցալուծումը շատ մշուշոտ է, մյուս կողմից էլ ռազմական հանգուցալուծումը հղի է աղետալի հետեւանքներով, ընդ որում՝ ոչ միայն պատերազմող պետությունների, այլեւ ամբողջ տարածաշրջանի համար: Հիմա ի՞նչ փուլում է գործընթացը, որովհետեւ տպավորություն է, թե այն տեղում դոփում է:

-Ռազմական նոր բախումը հղի է մարտահրավերներով ոչ միայն տարածաշրջանի համար, եթե տարածաշրջան ասելով՝ նկատի ունենք Հարավային Կովկասը: Մարտահրավերները շատ ավելի ընդարձակ են՝ ընդհուպ մինչեւ Եվրոպա: Վերջերս Գերմանիայի կանցլեր Անգելա Մերկելի այցի շրջանակներում քննարկում էինք հենց այս հարցը՝ թե ինչպիսի մեծ մարտահրավերներ կարող են առաջանալ Եվրոպայի համար, եթե այստեղ նորից ռազմական բախում տեղի ունենա:

 

-Այսինքն՝ Եվրոպայում կա՞ այդ գիտակցումը, որ պատերազմն անթույլատրելի է, եւ որ այն կարող է ծանր հետեւանքներ ունենալ նույնիսկ իրենց համար:

-Այո՛: Կարծում եմ՝ պատերազմի անթույլատրելիության վերաբերյալ ըմբռնում կա ամբողջ առաջադեմ աշխարհում: Իմ տպավորությամբ՝ դա կարելի էր նկատել նաեւ Գերմանիայի կանցլերի՝ Բաքվում արած հայտարարություններից: Ինչ վերաբերում է ռազմաքաղաքական ընթացիկ իրավիճակին եւ Արցախի բանակցային գործընթացին, նոր կառավարությունը, ըստ էության, այսօր ծանոթանում է այն ժառանգությանը, որն ստացել է: Բավականին ծավալուն աշխատանք է, եւ հասկանալի է, որ դրանից հետո պետք է տեղի ունենա այդ ժառանգության գնահատումը, պետք է որոշում կայացվի, թե ինչ հենքի վրա է շարունակվելու բանակցային գործընթացը:

 

-Պարոն վարչապետ, արդյոք ճի՞շտ եմ՝  երբ ասում եք՝ պետք է հասկանալ գործընթացը, նշանակում է այն պետք է հասկանալ սկզբից մինչեւ վերջ, թե ի՞նչ փուլերով ենք անցել եւ ո՞ւր ենք հասել: Այսինքն՝ դինամիկան:

-Դինամիկան օգտակար է բանակցային գործընթացի համատեքստն ընկալելու համար, իսկ գործնական առումով, կարեւոր է արձանագրել, թե ինչ է տեղի ունեցել բանակցային գործընթացի ամենավերջին փուլերում: Եվ այնուհետեւ գնահատել, թե արդյոք նոր կառավարության համար ընդունելի՞ է այդ հենքի վրա բանակցությունների շարունակությունը, թե, այնուամենայնիվ, բանակցությունները պետք է վերսկսվեն ինչ-որ մի նոր կետից կամ գոնե պետք է սրբագրումներ ու փոփոխություններ արվեն: Սա է այսօրվա գործընթացը, եւ կարծես թե միջնորդները, միջնորդ երկրներն ընդունում են, որ հարցն այս փուլում է:

Արցախի հարցի կարգավորման վերաբերյալ իմ դիրքորոշման մի քանի սկզբունքային կետերի մասին հրապարակային հայտարարություն անելու առիթ արդեն ունեցել եմ: Առաջինը՝ պետք է արձանագրենք, որ ես, լինելով վարչապետ, լիազորված եմ բանակցելու ՀՀ անունից՝ Արցախյան հարցի կարգավորման համատեքստում, լիազորված չեմ բանակցելու ԼՂՀ անունից այն պարզ պատճառաբանությամբ, որ ՀՀ-ում իշխանության ձեւավորմանը Արցախի ժողովուրդը չի մասնակցում: Նրանք ունեն իրենց սեփական ընտրական, պետական համակարգը, պետական ներկայացուցիչները, ովքեր պետք է բանակցեն Արցախի անունից: Սա չի նշանակում, որ մենք հրաժարվում ենք մասնակցել ԼՂՀ բանակցային գործընթացին: Պատրաստ ենք ամենաարդյունավետ ձեւով մասնակցել:

 

 -Թույլ տվեք դիտարկել. Ձեր հրապարակային ելույթների առաջնային թեզերից մեկն էր, որ Արցախը պետք է վերադառնա բանակցային ձեւաչափ: Ձեր այդ հայտարարությունը թշնամաբար ընդունվեց Բաքվում, ինչը սպասելի էր եւ ոչ միանշանակ ընկալվեց Մոսկվայում: Ձեր կարծիքով՝ կա՞ արդյոք տեսական հնարավորություն, որ Ստեփանակերտը երբեւէ կվերադառնա բանակցային ձեւաչափ:

-Իրականում, այս հայտարարությունն այնքան էլ արտասովոր չէ, որքան փորձ է արվում ներկայացնելու: ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահող երկրների ղեկավարների մի քանի հայտարարություններում արձանագրվել է Արցախի հարցի կարգավորման գործընթացում Արցախի ժողովրդի առանցքային եւ վճռորոշ դերակատարումը, եւ իմ խոսքը տեղավորվում է ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահող երկրների հայտարարությունների համատեքստում: Պարզ տրամաբանությունից է բխում՝ տարօրինակ կլինի, եթե մենք  կամ որեւէ մեկը մտածի, թե ԼՂՀ հարցը հնարավոր է լուծել առանց Ղարաբաղի, կամ ժողովրդի ճակատագիրը հնարավոր է լուծել առանց ժողովրդի դիրքորոշման հստակ ձեւակերպման: Ավելին ասեմ, շատ է խոսվել, որ այս կամ այն իշխանությունը, այս կամ այն կառավարությունը ինչ-ինչ լուծումների է գնում, թաքուն դավադրութունների է մասնակցում: Ես այսպիսի թեզի գոյությունը աբսուրդ եմ համարում, որովհետեւ, կարծում եմ, Արցախի հարցը հնարավոր չէ լուծել ինչպես առանց Արցախի ժողովրդի հստակ դիրքորոշման ու կամարտահայտության, այնպես էլ առանց ՀՀ ժողովրդի հստակ դիրքորոշման ու կամարտահայտության: Հայաստանում երբեք չի եղել եւ երբեք չի լինի իշխանություն, որը ի վիճակի կլինի այդպիսի մեթոդաբանությամբ լուծելու Ղարաբաղի հարցը:

-Այսինքն՝ կուլիսներում լուծել Արցախի հարցը:

-Կուլիսներում կարելի է խոսել, քննարկել, սուրճ խմել, ամեն ինչ, բայց չի կարող լինել լուծում՝ առանց մեր ժողովրդի հստակ կամարտահայտության: Ես նաեւ հրապարակայնորեն պարտավորվել եմ, որ եթե բանակցային գործընթացում ձեւավորվի մի այնպիսի տարբերակ, եւ ես՝ որպես ՀՀ վարչապետ, ունենամ բավարար փաստարկներ, որ դա լավ տարբերակ է, հաջորդ գործողությունը կլինի դա հայ ժողովրդին ներկայացնելը: Որովհետեւ, նորից եմ ասում, երբեք չի եղել եւ երբեք չի լինի իշխանություն, որն առանց ժողովրդի աջակցության կարողանա լուծել այս հարցը: Եթե Հայաստանում երբեւէ եղել է իշխանություն, որ, օրինակ, համանախագահողներին հավաստիացրել է, թե հենց ինքը կարող է լուծել հարցը, մեղմ ասած, ճիշտ չի արտահայտվել: Սա կարեւորում եմ, քանի որ ժամանակ առ ժամանակ օբյեկտիվ եւ սուբյեկտիվ պատճառներով մտահոգություններ են ի հայտ գալիս, հրապարակ նետվում, որ ահա հերթական նախագահը կամ վարչապետը գնաց Փարիզ կամ Մոսկվա եւ արդեն մկրատով քարտեզ է ձեւում: Սա ուղղակի աբսուրդ է, սա նշանակում է՝ մենք իրավիճակը ճիշտ չենք հասկանում, ճիշտ չենք գնահատում: Այդպիսի բան լինել չի կարող:

Արցախի հարցի կարգավորման տեսլականին անդրադառնալիս կարեւորում եմ հետեւյալ շեշտադրումը. միջազգային լրագրողների, միջազգային հանրության կողմից անընդհատ հարց է հնչում, թե արդյոք հայկական կողմը պատրա՞ստ է որեւէ փոխզիջման: Մենք ասում ենք, որ հայկական կողմը իր խաղաղասիրական դիրքորոշումը բազմիցս է արտահայտել, իսկ ինչո՞ւ չեն հարցնում՝ Ադրբեջանը պատրա՞ստ է որեւէ փոխզիջման: Այն պայմաններում, երբ Ադրբեջանից, բացի սպառնալիքներից եւ հոխորտանքից, ուրիշ ոչինչ չենք լսում, ես անիմաստ եմ համարում որեւէ փոխզիջման մասին խոսակցությունը: Որովհետեւ դա կարող է սխալ ուղերձ լինել Հայաստանի, Ադրբեջանի հանրության, նաեւ միջազգային հանրության համար՝ թե մենք վախ ունենք Ադրբեջանի սպառնալից եւ ռազմաշունչ հայտարարություններից:

 

-Հատկապես, եթե մեր՝ ինչ-որ բաներ զիջելու պատրաստակամությունը դիտարկենք Բաքվի  պնդումների համատեքստում՝ թե հարձակվելու, գրավելու են Երեւանը:

-Նախկինում էլ, երբ ընդդիմադիր էի, բազմիցս քննադատել եմ Հայաստանի իշխանություններին՝ Ադրբեջանի հոխորտանքներին, սպառնալիքներին փոխզիջման պատրաստակամության մասին հայտարարություններով պատասխանելու համար: Կարծում եմ՝ սխալ մոտեցում է: Բոլորի համար պետք է հստակ լինի՝  Հայաստանի Հանրապետության կառավարությունը, Հայաստանի գերագույն հրամանատարը գիտակցում են այն պատասխանատվությունը, որ դրված է իրենց վրա: Եվ որեւէ մեկը չի կարող մեզ հետ սպառնալիքների, հարկադրանքի, ուժի լեզվով խոսել: Առավել եւս այսօր, երբ հայ ժողովրդի ամբողջ ներուժը համախմբված է ՀՀ կառավարության շուրջ: Այսօր մենք պետք է արձանագրենք, որ պատրաստ ենք ցանկացած սադրանքի ջախջախիչ հակահարված տալու: Բայց սա հանկարծ չպետք է մեկնաբանվի, թե մենք ձգտում ենք պատերազմի, որովհետեւ որեւէ ժողովրդավարական երկիր չի ուզում պատերազմել: Մենք ասում ենք՝ այո՛, պատրաստ ենք լրջորեն, այլ ոչ թե ձեւի համար, քննարկել Լեռնային Ղարաբաղի հարցի խաղաղ կարգավորման հնարավորություններն ու ուղիները, բայց գոյություն ունի մի կարեւոր նախապայման՝ դա կարող է տեղի ունենալ, եթե տարածաշրջանում հաստատվի կարգավորմանը նպաստող մթնոլորտ:

 

-Կամ գոնե վստահության մթնոլորտ:

-Ես նույնիսկ այդ չեմ ասում՝ գոնե կարգավորմանը նպաստող մթնոլորտ. երբ կողմերն  իրենց հստակ դիրքորոշումներով ցույց կտան, որ պատրաստ են լրջագույն ջանքեր գործադրելու խաղաղ կարգավորման հասնելու համար: Ցավոք, Ադրբեջանը երկար տարիներ իր դիրքորոշումով ապացուցում է, որ հարցի կարգավորման իր պատկերացումը պատերազմն է: Սա նշանակում է, որ ոչ միայն Հայաստանի Հանրապետությունը, այլեւ ամբողջ հայ ժողովուրդը պետք է պատրաստ լինի անհրաժեշտ հակահարված տալու: Եթե մենք տեսնենք, որ Ադրբեջանն իսկապես իրավիճակը գնահատում է համարժեք, պատրաստ է ջանքեր գործադրելու՝ խաղաղ կարգավորման հասնելու համար, մենք այդ իրավիճակին համարժեք կլինենք: Հատկապես, որ բոլորի համար պարզ է. մենք ռազմաշունչ հայտարարություններ չենք անում, բայց նաեւ թույլ չենք տալու, որ որեւէ մեկը մեզ հետ խոսի հարկադրանքի, ուժի, սպառնալիքների լեզվով:

 

-Պարոն վարչապետ, հեղափոխությունից հետո մի ուշագրավ թեզ դրվեց շրջանառության մեջ եւ հիմա էլ շարունակվում է շրջանառվել: Այն դավադրության տեսության ժանրից էր. այն ամենը, ինչը տեղի ունեցավ եւ դեռ  տեղի  է ունենում, մեծ խաղի դրվագներից մեկն է, որի նպատակը ազատագրված շրջանները Ադրբեջանին վերադարձնելն է: Կարծում եմ՝ Դուք էլ լսել եք այդ: Ի՞նչ կպատասխանեք դրա հեղինակներին:

-Ես նորից ասեմ, որ հարցի կարգավորման տեսականորեն հնարավոր որեւէ  տարբերակ չի կարող իրագործվել որեւէ կառավարության կողմից, եթե այդ տարբերակը չունի Հայաստանի եւ Արցախի ժողովրդի աջակցությունը: Ես ծայրահեղ եմ պատասխանում հարցին նաեւ ցույց տալու համար, որ կառավարությունը, առավել եւս՝ մեր կառավարությունը, ժողովրդի լիազորված ներկայացուցիչն է եւ  հետեւաբար չի կարող գործել ժողովրդի կամքին, ցանկություններին, մղումներին, երազանքներին հակառակ: Ինչ վերաբերում է դավադրություններին՝ այն, ինչ տեղի է ունեցել Հայաստանի Հանրապետությունում, գործնականում տեղի է ունեցել ուղիղ եթերում: Եվ ոչ միայն հեղափոխության բուն գործընթացը, այլեւ իմ քաղաքական գործունեությունը անընդհատ եղել է հրապարակային՝ բոլորի աչքի առաջ: Եվ ես ամենայն պատասխանատվությամբ ասում եմ ու չեմ դադարի կրկնել. բացառվում է, որ որեւէ մեկը բերի որեւէ հիմնավորում, ապացույց, փաստ, որ որեւէ արտաքին ուժ  որեւէ ձեւով ներգրավված է  եղել ՀՀ-ում տեղի ունեցած քաղաքական գործընթացներում եւ թավշյա հեղափոխությունում: Նաեւ սա է պատճառը, որ մենք Հայաստանում տեղի ունեցածը համարում ենք բացառիկ,  որ տարբեր երկրներում հարցը, թե՝  սա ի վերջո ա՞յն է, ինչ նախկինում տեղի չէր ունեցել, թե՞ ՝ սա այն է, ինչ տեղի է ունեցել  մի քանի տեղերում, չի ստացել վերջնական պատասխան:

 

-Կամ ուղղակի մոդիֆիկացված տարբերակն է:

-Այո՛, այո՛: Բայց, ես կարծում եմ, որ նույնիսկ եթե այսպիսի հարցեր հնչում են, հեղինակները պատասխանը շատ արագ կարող են գտնել, եթե իսկապես ցանկություն ունեն: Որովհետեւ այդ հարցերի պատասխանները հրապարակված են եւ անառարկելի են, եւ որեւէ մեկը չի կարող ներկայացնել դրանց հակառակ որեւէ փաստ, հիմնավորում կամ ապացույց:

 

-Պարոն վարչապետ, խոսենք Հայաստանի եւ Ադրբեջանի տնտեսական հնարավորությունների մասին, քանի որ դրանք ուղղակիորեն առնչվում են այն ռեսուրսներին, որ ուղղվում են ռազմական ծախսերին: Ադրբեջանը ունի նավթ, գազ, կարողանում է վաճառել, բավական մեծ եկամուտներ ստանալ եւ գնել մեծ քանակությամբ զենք: Հայաստանը ո՛չ նավթ ունի, ո՛չ գազ, եւ մեր եկամուտները հասկանալի պատճառներով շատ ավելի համեստ են: Գաղտնիք չէ՝ Բաքվում հույս ունեն, որ տարիների ընթացքում այս տնտեսական դիսբալանսը էականորեն կազդի նաեւ ռազմական հավասարակշռության վրա, որը կփոխվի հօգուտ իրենց, եւ այդ ժամանակ հավանական պատերազմի ելքը կարծեք թե կանխորոշված կլինի: Ալիեւն այդ մասին մի քանի անգամ հայտարարել է, ընդ որում՝ այդ հայտարարությունները հնչեցնում էր դեռ ավագ Ալիեւը: Ձեր կարծիքով՝ որտեղի՞ց Հայաստանը կարող է գտնել հավելյալ ռեսուրսներ, որպեսզի կարողանա դիմագրավել կամ լիարժեք մասնակցել սպառազինության մրցավազքին, որը պարտադրում է Բաքուն:

-Պետությունները, երկրները եւ ժողովուրդները նաեւ ուժեղ զարգացած ինքնապահպանման բնազդ ունեն, եւ Հայաստանում տեղի ունեցած թավշյա, ոչ բռնի, ժողովրդական հեղափոխությունը նաեւ այդ ինքնապահպանման բնազդի մի արտահայտումն էր: Բոլորս էլ հասկանում ենք, որ ստեղծված ռազմաքաղաքական իրավիճակում մեր պետությունը, մեր տնտեսությունը, մեր ժողովուրդը նոր լիցքի կարիք եւ անհրաժեշտություն ուներ: Վերջերս ես ներկայացրի Հայաստանի տնտեսական առաջընթացի, կառուցվածքի մեր պատկերացումները: Որպես առաջնահերթություն, նշված է բարձր տեխնոլոգիական արտադրանքի արդյունաբերության ստեղծումը կամ հետագա զարգացումը, քանի որ որոշակի նախանշաններ այսօր էլ ունենք: Վերջերս միջազգային կազմակերպության մի զեկույց էի կարդում՝ «Ինովացիայի գլոբալ զեկույց», որում Հայաստանում այսօր առկա ինովացիայի կամ տեխնոլոգիական զարգացածության մակարդակը բավականին ցածր էր գնահատված, բայց շատ բարձր էր մարդկային ռեսուրսի պոտենցիալը ինովացիաներ ներմուծելու եւ զարգացնելու առումով:

 

-Այսինքն՝ կան մարդիկ, կան մասնագետներ, բայց չկա միջավայր, որ ունենանք այն արդյունքը, որը կարող ենք ունենալ:

-Այո՛, մեզ անհրաժեշտ է ստեղծել նոր  պայմաններ տեխնոլոգիական ճեղքում եւ զարգացում  ապահովելու համար: Ասեմ, որ այդ զեկույցում հաշվառված չէր սփյուռքի հնարավոր մասնակցությունը: Սփյուռքի մի շարք պատկառելի, ազդեցիկ, համաշխարհային նշանակության բարձր տեխնոլոգիական ընկերություններում առանցքային դերակատարում ունեցող ներկայացուցիչների հետ եմ հանդիպել: Ի դեպ, նման հանդիպումները շարունակվում են, եւ նրանք ասում են, որ պատրաստ են սատարելու Հայաստանին տեխնոլոգիական թռիչք ապահովելու համար: Ուստի, Ձեր հարցի ուղիղ պատասխանը հետեւյալն է՝ մենք տեխնոլոգիական ճեղքման շատ մեծ պոտենցիալ ունենք, պարզապես պետք է առաջիկայում կայացվելիք մեր որոշումները միտված լինեն հենց այս խնդրի լուծմանը: Մեր բոլոր քննարկումների ժամանակ ասում եմ, որ անվտանգությունը, զինված ուժերի բնականոն զարգացումը բացարձակ առաջնահերթություններ են մեր պետության համար: Սա նշանակում է, որ մենք պետք է այս ռազմավարական հեռանկարից, այս ռազմավարական թիրախից որեւէ կերպ չշեղվենք: Նաեւ շեշտեմ, որ զինված ուժերի բնականոն զարգացման եւ մարտունակության բարձրացման կարեւորագույն պայմաններից մեկն էլ ամուր, հզոր, ինքնավստահ թիկունքն է, եւ այսօր արդեն կարող ենք ասել, որ մեր զինված ուժերը ամուր թիկունք ունեն:

 

-Պարոն վարչապետ, վերջին տարիներին շատ էր խոսվում, որ մեր անվտանգության հիմնական բաղադրիչներից մեկը ռազմական դաշինքն է, որին մենք անդամակցում ենք՝ ՀԱՊԿ-ն: Առաջին հայացքից, կարծեք թե, այդպես է, բայց, իրականում, երբ Հայաստանի սահմանին տեղի էին ունենում սադրանքներ, որոնց հետեւանքով, ցավոք, մեր տղաներն էին զոհվում, ՀԱՊԿ-ն այդքան էլ արագ կամ ադեկվատ չէր արձագանքում: Ընդ որում, այն պարագայում, որ գործում է՝ «հարձակումը որեւէ անդամ երկրի վրա հարձակում է ամբողջ կազմակերպության վրա» սկզբունքը: Ցավոք, արձագանքը ոչ միշտ է եղել կամ ոչ միշտ է  համարժեք եղել: Մյուս կողմից՝ մենք տեսնում ենք, որ ՀԱՊԿ անդամ Բելառուսը ակտիվ ռազմաքաղաքական հարաբերությունների մեջ է Բաքվի հետ, ինչը չի էլ թաքցնում, հակառակը՝ ուրախությամբ խոսում է այդ մասին ու շարունակում մեծ ծավալով զենք վաճառել: Ինչպե՞ս վարվել այս պարագայում: Ինչպե՞ս անել, որ ՀԱՊԿ-ն իրապես գործի այն ձեւաչափում, որը գրված է թղթի վրա:

-Երբ նախկինում՝ որպես ընդդիմադիր քաղաքական գործիչ, ասում էի, որ ՀԱՊԿ մեր դաշնակիցների հետ պետք է շատ հստակ պարզաբանենք փոխադարձ պարտավորությունները, որ իմանանք, թե ՀԱՊԿ շրջանակներում յուրաքանչյուրն ինչ պարտավորություն ու իրավունք ունի, շատերն այդ հայտարարությունները մեկնաբանում էին «հակաՀԱՊԿական»: Բայց  ՀԱՊԿ անդամ երկրների ղեկավարների հետ հենց առաջին շփումների ժամանակ ինձ համար ակնհայտ դարձավ, որ այդ հարցը կա նաեւ նրանց մոտ: Իսկապես, սա մի գործնական խնդիր է, որը մենք պետք է լուծենք: Սա ոչ միայն Հայաստանի խնդիրն է, այլ ամբողջ կազմակերպության:

 

-Այսինքն՝ անհրաժեշտ է նստել իրար դիմաց եւ ազնիվ, անկեղծ խոսել:

-Այո՛: Պետք է արձանագրել պրոբլեմները, համբերատար, դաշնակցային մթնոլորտում ու տրամաբանության մեջ քննարկել հարցերը՝ իմանալու, թե ինչ պարտավորություն ունի ՀԱՊԿ-ը ՀՀ-ի առաջ, և ինչ պարտավորություն ունի ՀՀ-ն ՀԱՊԿ-ի ու անդամ երկրների առաջ: Գաղտնիք չէ, որ Բելառուսի նախագահ Ալեքսանդր Լուկաշենկոյի հետ առաջին շփումների ժամանակ ես փոխանցել եմ մեր մտահոգությունները և, ընդհանրապես, ՀԱՊԿ բոլոր երկրների ղեկավարներին, ովքեր Ադրբեջանի հետ զենքի, զինամթերքի առևտուր են անում, ինչը մեզ անհանգստացնում է: Եվ այս խնդիրը շարունակելու է լինել մեր քննարկումների օրակարգում: Ուզում եմ,  որ շատ հստակ լինի՝ քննարկումների նպատակը ոչ թե վնասելն է ՀԱՊԿ-ին, այլ ընդհակառակը՝ կազմակերպությունը ուժեղացնելը: Հայաստանը շահագրգիռ է, որ ՀԱՊԿ-ը բառիս բուն իմաստով լինի հավաքական անվտանգության պայմանագրի կազմակերպություն, էլի եմ ասում՝ մենք այստեղ շատ հստակ խնդիր ունենք լուծելու, դա մեր երկրի անվտանգության մակարդակի բարձրացումն է, ու մեր աշխատանքը պետք է միտված լինի հենց դրան:

 

-Պարոն վարչապետ, ինչպես եք վերաբերվում խոսակցություններին, որ ՀԱՊԿ անդամ կարող է դառնալ նաեւ Ադրբեջանը:

-Կարծում եմ՝ Հայաստանը ունի բոլոր լծակները դա թույլ չտալու համար:

 

-Նկատի ունեք՝  վետո կիրառելո՞ւ:

-Այո՛, քանի դեռ տեղի չի ունեցել Լեռնային Ղարաբաղի հարցի համապարփակ, ամբողջական, տևական, կյանքով ապացուցված կարգավորումը, կարծում եմ, Հայաստանի որևէ քաղաքացի, կառավարություն այլ կարծիք չի էլ կարող հայտնել:

 

-Ինքնըստինքյան անհեթեթություն կլինի տեսնել երկու պատերազմող պետություններ մի դաշինքում, որը կոչված է ապահովելու անդամ երկրի անվտանգությունը: Խոսենք հայ-ռուսական հարաբերություններից: Ձեր ընդդիմախոսները պնդում են, որ Ձեր վարչապետ ընտրվելուց հետո նոր կառավարությունը կարողացել է էապես վատթարացնել հարաբերությունները մեր ռազմավարական դաշնակցի հետ: Որպես օրինակ կամ վկայություն է բերվում այն փաստը, որ օրերս Ադրբեջանի նախագահ Իլհամ Ալիեւը Մոսկվայում հայտարարեց, որ մեծ ծավալով զենք ձեռք բերելու վերաբերյալ հերթական պայմանագիրն է ստորագրվել: Ինչպե՞ս եք վերաբերվում այդ քննադատություններին, եւ արդյոք իսկապես առկա՞ է որոշակի սառնություն Երեւան-Մոսկվա հարաբերություններում:

-Եթե Ադրբեջանի կողմից ՌԴ-ից մեծածավալ զենք գնելու փաստը հայ-ռուսական հարաբերությունների վատ լինելու վկայություն է, ուրեմն մենք ժառանգել ենք հայ-ռուսական աղետալի  հարաբերություններ նախորդ կառավարությունից: Որովհետեւ մինչեւ իմ վարչապետ դառնալը Ադրբեջանը ՌԴ-ից ավելի քան 5 մլրդ դոլարի զենք է գնել: Երկրորդ՝  հայ-ռուսական հարաբերությունների այն մակարդակը, որն ունեցել ենք մինչեւ հեղափոխությունը, դա ամենեւին հարաբերությունների այն ձեւն ու բովանդակությունը չէ, որ բխում է ՀՀ ազգային շահերից: Ես նկատի ունեմ, որ մեր հարաբերությունները պետք է լինեն շատ ավելի ռազմավարական, շատ ավելի գործընկերային, շատ ավելի եղբայրական:

Ինչ վերաբերում է ընթացիկ իրավիճակին, Հայաստանում տեղի է ունեցել քաղաքական մի փոփոխություն, որը բացառիկ է: Բրյուսել կատարած իմ այցի ու միջազգային շփումների ընթացքում, երբ զրուցում եմ արեւմտյան գործընկերների, գործիչների հետ, բոլորն առանց բացառության ասում են՝ դուք պետք է ըմբռնումով մոտենաք. մեզ որոշակի ժամանակ է հարկավոր հասկանալու այն, ինչ տեղի է ունեցել ՀՀ-ում: Ասում են՝ համաշխարհային ոչ մի վերլուծական կենտրոն, ոչ մի հատուկ ծառայություն, ոչ մի կառավարություն չի կանխատեսել, որ այսպիսի բան կարող էր տեղի ունենալ: Սա ասում եմ ՌԴ-ին վերաբերող հարցի կապակցությամբ, որովհետեւ, իմ կարծիքով, ՌԴ եւ ՀՀ ղեկավարների մակարդակով չկա թյուրըմբռնում, թե ինչ է տեղի ունեցել ՀՀ-ում: ՌԴ նախագահի հետ շփման մեր առաջին րոպեներից ես հարկ եմ համարել, որ ՌԴ նախագահը մանրամասն տեղեկատվություն ունենա ՀՀ-ում կատարվածի ողջ համատեքստի մասին: Բայց, մենք տեսնում ենք, որ ռուսական մամուլում ու ռուսական քաղաքական շրջանակներում անընդհատ այդ թեզը առաջ է քաշվում՝ թե, այնուամենայնիվ, շատ հնարավոր է, որ սա այն չէ, ինչ ներկայացնում են մեր գործընկերները: Ինչպես արեւմտյան, այնպես էլ ՌԴ գործիչների դեպքում  շատ բնական ենք համարում, որ նրանց ժամանակ է պետք՝ գնահատելու, թե ինչ է  տեղի ունեցել ՀՀ-ում: Մենք համբերատար, առանց որեւէ վերապահման կաջակցենք մեր գործընկերներին, որ նրանք հավաստիանան մեր գործողությունների անկեղծության եւ ազնվության մեջ: Սա շատ կարեւոր է: Ինձ համար՝ որպես ՀՀ վարչապետի, ամենակարեւորը հետեւյալն է՝ ՀՀ-ն միջազգային հարաբերությունների ասպարեզում պետք  է լինի վստահելի գործընկեր: Մեր «այո»-ն «այո» պետք է լինի, «ոչ»-ը՝ «ոչ»:

 

-Այսինքն՝ կարող ենք ամփոփել, որ Մոսկվայի հետ հարաբերություններում ոչ միայն չեն լինելու բացասական փոփոխություններ, այլ, հակառակը՝ Հայաստանի Հանրապետության կառավարությունը գնալու է ՌԴ-ի հետ հարաբերությունների ջերմացման ու խորացման:

-ՌԴ նախագահի հետ հանդիպումների եւ հեռախոսազրույցների  բովանդակությունը թույլ է տալիս ասելու, որ հայ-ռուսական հարաբերությունները բնականոն եւ դրական զարգացումներ կունենան: Հիմա այս փուլում, երբ ՌԴ քաղաքական վերնախավի հիմնական մասը, այնուամենայնիվ, վստահ չէ, որ ՀՀ-ում տեղի է ունեցել այն, ինչի մասին ասվում է, նույնը՝ ԵՄ-ի, ԱՄՆ-ի, մենք այս իրավիճակը պետք է ի գիտություն ընդունենք ու մեր գործողություններով կառուցենք վստահելի գործընկերոջ իմիջ: Ես համոզված եմ, որ մենք այդ ճանապարհով էլ կգնանք: Մեր կառավարության, անձամբ իմ գործողությունները միտված են լինելու մեր երկրների հարաբերությունները նոր մակարդակի բարձրացնելուն, ինչը չի նշանակում, թե մենք չենք զարգացնելու մեր հարաբերությունները ԵՄ-ի, Իրանի, Վրաստանի հետ, բայց այդ հարաբերությունները երբեք մեկը մյուսի հաշվին չեն զարգանալու: Իհարկե, ՌԴ-ի հետ մեր հարաբերությունները առանձնահատուկ տեղ ունեն, առանձնահատուկ նշանակություն, եւ մենք հույս ունենք էականորեն մեծացնել  այդ հարաբերություների արդյունավետությունը:

 

-Պարոն վարչապետ, եւս մեկ հարց, որ դավադրությունների ժանրից է: Շատերը պնդում են, որ այս հեղափոխությունից որոշակի ժամանակ անց Հայաստանը կհրաժարվի ռուսական դաշնակցային հարաբերություններից, այնպիսի պայմաններ կստեղծենք, որ ռուսական զորքը դուրս կբերվի Հայաստանից, եւ Հայաստանը վստահ քայլերով կգնա դեպի ՆԱՏՕ: Չնայած դուք բազմիցս պարզաբանել եք եւ հիմա էլ անդրադարձաք, բայց այդ խոսակցությունները շարունակվում են շրջանառվել: Կա ՞արդյոք Հայաստան-ՆԱՏՕ մերձեցման կամ ՆԱՏՕ-ի անդամ դառնալու ծրագիր:

-Ցանկացած իրավիճակ վերլուծելիս հենքը պետք է լինի տվյալ երկրի ազգային շահը: Եթե հարցին մոտենանք այս տեսանկյունից, ամեն ինչ շատ ավելի պարզ եւ հասկանալի կլինի: Մենք հստակ ձեւակերպեցինք  մեր խնդիրը՝ մեր երկրի անվտանգության մակարդակի էականորեն բարձրացումը, ու մենք կարծում ենք, որ այդ խնդիրը պետք է լուծվի ՀԱՊԿ-ի ու ՌԴ-ի հետ դաշնակցային հարաբերութունների համատեքստում: Այսօր այդպիսի վերլուծություններ անողները պիտի ապացուցեն ու ասեն, որ ՀՀ անվտանգությունը ՀԱՊԿ-ի շրջանակներում հնարավոր չէ կազմակերպել, եւ որ հայ-ռուսական դաշնակցային հարաբերությունները սպառնում են ՀՀ անվտանգությանը:

 

-Այսինքն՝ պետք է հիմնավորվի, թե ինչո՞ւ ենք մենք մեկը փոխարինում մյուսով:

-Եթե որեւէ մեկը մտածում է, որ ՀՀ կառավարությունը ինչ-ինչ պատճառներով չի սպասարկելու հայ ժողովրդի ազգային շահերը, չարաչար սխալվում է: Հայաստանի կառավարության գործողությունների, գործունեության ելակետը Հայաստանի ազգային շահերի եւ անվտանգության ապահովումն է: Հայաստանի կառավարությունը գործում եւ գործելու է այս տրամաբանությամբ: Ես հույս ունեմ եւ համոզված եմ, որ ՀԱՊԿ-ին մեր անդամակցության արդյունավետությունը էականորեն կբարձրանա՝ բարձրացնելով հայ-ռուսական հարաբերությունների մակարդակը:

 

-Եվ վերջին հարցը: Ընդունված կարծիք կա, որ անկախացումից հետո Հայաստանի ամենակայացած կառույցը բանակն է, զինված ուժերը: Բայց, ակնհայտ է, որ բանակը չի կարող անջատ լինել հասարակությունից  ու պետությունից, եւ բոլոր այն խնդիրները՝ մեծ կամ փոքր, որ կան հասարակությունում, այսպես, թե այնպես, պետք է արտացոլվեն նաեւ բանակում: Ձեր կարծիքով՝ որո՞նք են բանակում առկա հիմնական խնդիրները, ինչի՞ վրա բանակի ղեկավարությունը պետք է կենտրոնացնի ուշադրությունը, եւ ինչպիսի՞ն է տեսնում վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը Հայաստանի զինված ուժերը իր լավագույն վիճակում:

-Ամենակարեւոր խնդիրը համարում եմ այն, որ մենք ԶՈՒ-ի մասին խոսելիս ու գործելիս ավելի շատ կենտրոնանանք շարքային զինվորի ու սպայի, նրանց կարիքների վրա: Ամեն ինչ անենք, որ մարտական դիրքում հերթապահող զինվորը ամեն վայրկյան զգա ուժեղ թիկունքի ներկայությունը: Ցավոք, մենք ունենք այնպիսի իրավիճակ, որ շատ դեպքերում բանակ զորակոչված զինվորի ծնողը ստիպված է հոգալ զինվորի որոշ կարիքներ: Երբ ես վարչապետ էի ընտրվել, այս հարցը առաջիններից էր, որով զբաղվեցի: Ստացա հավաստիացումներ, որ շատ արագ խնդիրը կլուծենք, բայց իրականությունը ցույց տվեց, որ այդ խնդիրները արագ չեն լուծվում: Հրապարակային գործունեության արդյունքում շատ նոր խնդիրներ ի հայտ եկան, երբեմն նույնիսկ զարմանալի: Մենք չունենք սկզբունքորեն այդ խնդիրները լուծելու ֆինանսական խնդիր, քաղաքական կամքի խնդիր, ունենք տեխնիկական պրոբլեմ: Կա մեխանիզմ, որը երկար տարիներ աշխատել է, ու այդ մեխանիզմը ավելի որակյալ մեխանիզմով փոխարինելու համար ընթացակարգեր են պետք: Բանակի ամենամեծ պրոբլեմը այսօր ես սա եմ համարում: Սա ընդամենը կենցաղային ապահովման խնդիր չէ, վերաբերմունքի, բարոյահոգեբանական խնդիր է: Հավաստիացնում եմ, որ այս խնդիրը մենք անպայման կլուծենք: Մեր զինվորներին ուզում եմ ասել՝ դուխով:

 

-Շնորհակալություն, պարոն վարչապետ, այս հարցազրույցի հնարավորության համար:

 

Զրուցեց ԳԵՎՈՐԳ ԱԼԹՈՒՆՅԱՆԸ

Խորագիր՝ #11 (1258) 12.09.2018 – 18.09.2018, Բանակ և հասարակություն, Ուշադրության կենտրոնում