Մեծ պահքի հինգերորդ կիրակին ունի արարչության հինգերորդ օրվա ու այս կյանքի հինգերորդ դարի խորհուրդը եւ կոչվում է «Դատավորի կիրակի»: Այս անունը նույնպես վերցված է այդ օրն ընթերցվող Ճաշու Ավետարանից: Այստեղ խորհրդավոր կերպով պատմվում է, որ Աստված՝ արդար Դատավորը, ամբողջ մարդկային բնության վրա միտքը որպես դատավոր հաստատեց՝ արդարությամբ դատելու Քրիստոսի օրինակով, սակայն այս դատավորը, լինելով անպատկառ եւ չունենալով Աստծու սուրբ երկյուղը, չէր տեսնում զրկվածի դատը: Այդ պատճառով մեր այրի հոգիները պաղատում են անմահ Փեսային՝ Աստծուն, Տիրոջ իրավունքն ուսուցանել այս դատավորին՝ արդար դատաստան տեսնելու մեր ոսոխի հանդեպ:

Իմ նախնիները գաղթել են Մուշից։ Եղեռնից հետո ոմանք գնացել են Ռուսաստան, ոմանք բնակություն են հաստատել Շիրակի տարբեր բնակավայրերում, իսկ Սարգիս պապս հաստատվել է Արարատի մարզի Շաղափ գյուղում։ Տարիներ հետո նրանք գտան մեկմեկու։ Խոսելով, պատմելով իրենց նախնիների մասին, մերոնք հատկապես առանձին մի ոգեւորությամբ էին տալիս Սանդո անունը։ Սանդոն մեր տոհմի մեծ մայրն է եղել՝ հայրենասեր ու նվիրյալ մի հայուհի։ Նրա խոսքը օրենք է եղել բոլորի համար։ Այսպես է եղել կարգը՝ մի նոր գործ, արարողություն սկսելուց առաջ պետք է Սանդո մայրիկի հետ հաշվի նստեին, նրա կարծիքն իմանային։ Անունը Սանդուխտ է եղել, սակայն ամուսինը Սանդո է ասել, ու այդպես մոռացվել կամ նիրհել է իսկական անունը։

ԱՆԱՌԱԿԻ ԿԻՐԱԿԻ է կոչվում Մեծ պահքի երրորդ կիրակին` մատնանշելով Հիսուսի պատմած Անառակ որդու առակը (Ղուկ., ԺԵ, 11-32): Առակը խտացնում է Քրիստոսի Ավետարանի հիմնական գաղափարը` Աստված հոգատար Հայր է մարդու համար, անսահման սիրող ու ներողամիտ: Անառակի կիրակիի խորհուրդը մարդու` անկումից վերելքն է, կորստից՝ փրկությունը, ընկած վիճակից՝ վերականգնումը, ինչը նաեւ Մեծ պահքի նպատակն է: Հատկանշական է, որ Քրիստոսը Անառակ որդու առակը պատմեց մարդկանց, երբ օրենսգետները վրդովվում էին ու դժգոհում, թե Նա ընդունում է մեղավորներին, նրանց հետ սեղան նստում: Եվ Հիսուսը առակ պատմեց՝ մի մարդ երկու որդի ուներ, ու նրանցից կրտսերը, պահանջելով հորից իր հասանելիք ժառանգությունը, փողի վերածեց այն, հեռացավ տնից ու ապրեց շվայտ կյանքով:

Լույս է տեսել Սասուն Գրիգորյանի «Մուսաները չլռեցին. քեզ համար, Արցա՛խ» հուշատեղեկատու գիրք-հանրագիտարանը։ Այն պատմում է 1988-1995թթ. Արցախյան ազատամարտում զոհված գրականության, մշակույթի, գիտության, սպորտի, հոգեւոր ոլորտի մարդկանց մասին։ Նրանց, ովքեր պետք է շենացնեին հայ միտքը, սակայն գերադասեցին իմացյալ մահը՝ հանուն հայրենիքի։
Գրքում ներկայացված են ավելի քան 40 գրողներ, որոնց մեծ մասը՝ արդեն տպագրված գրքերի հեղինակներ, մոտ 60 նկարիչ, որոնցից շատերը ԽՍՀՄ նկարիչների միության անդամ էին…
Հեղինակի համոզմամբ, գիրքը նպատակ ունի մոռացությունից փրկել այն հերոսների անունները, որոնք գրիչն ու վրձինը, հոգեւոր սքեմը փոխարինեցին զենքով։

Յուրա Մանուկյանի նախնիները Հյուսիսային Արցախի Էրքեջ գյուղից են։ Տեղափոխվել, բնակություն էին հաստատել պատմական Գանձակում (Կիրովաբադ)։ Աբգար հայրը մահացավ Գանձակում։ Իր երեք քույրերին ամեն կերպ օգնում էր Յուրան, փորձում մեղմել հոր կորուստը։ Եվգենյա մայրը մի անգամ որդուն դիմեց այսպիսի խնդրանքով.
-Որդիս, քո նախնիները թաղված են Էրքեջում, Աբգար հորդ աճյունն էլ տեղափոխենք այնտեղ, թող հանգիստ ննջի, վաղ թե ուշ իմ տեղն էլ այնտեղ է։
-1983թ. հորս աճյունը տեղափոխեցինք Էրքեջ։ Հետո մենք էլ տեղափոխվեցինք Էրքեջ։ 85-ամյա Գյուլի տատս էլի կապրեր, սակայն երբ սկսվեցին ադրբեջանցի օմօնականների հայահալած գործողությունները, տատիս սիրտը չդիմացավ։

Մեր հասարակության մեջ ընդունված չէ խոսել այս երեւույթի մասին. մարդիկ աշխատում են չհիշել նրանց, ովքեր ձեռք են բարձրացրել իրենց անձի վրա:
Ամբողջ աշխարհում մահվան պատճառների շարքում ինքնասպանությունը զբաղեցնում է 3-րդ տեղը: 19-րդ դարի սկզբից ինքնասպանության մշտական եւ համաչափ աճ է նկատվում բոլոր երկրներում, եւ սրա պատճառը Աստծուց հեռացումն է:
Ընդունված է կարծել, որ ինքնասպանության տանող հիվանդությունը դեպրեսիան է՝ ընկճախտը: Դեպրեսիայով հիվանդների 70%-ի մեջ նկատվում է հակում ինքնասպանության հանդեպ եւ դրանցից 15%- ն է այն իրականացնում:

Պահքը կամ պասը հրաժարումն է որոշակի կերակուրից` հանուն հոգու զորացման: Աստված մարդու համար պահք սահմանեց դեռեւս դրախտում. «Դրախտում ամեն ծառի պտուղներից կարող եք ուտել, բայց բարու եւ չարի գիտության ծառից մի՛ կերեք, որովհետեւ այն օրը, երբ ուտեք դրանից, մահկանացու կդառնաք» (Ծննդ., Բ, 16): Ինչպես Բարսեղ Կեսարացին է գրում «Վասն պահոց» ճառում` «Պահքը դրախտում օրինադրվեց, եւ այն հասակակից է մարդկությանը»: Աստված պահքը տվեց առաջին մարդուն` որպես դաստիարակ, եւ քանի դեռ մարդն այն պահում էր` հավասար էր հրեշտակներին:
Համաձայն Աստվածաշնչի` պահեցողությունը մարդկային մեղավոր վիճակի գիտակցությունից բխող ցավի, տխրության, սգի ու ինքնազրկանքի շրջան է: Պահքից անբաժան են աղոթքը եւ ապաշխարանքը. «Բարի են աղոթքները` պահեցողություններով, ողորմություններով եւ արդարություններով» (Տոբիթ, ԺԲ, 8): Պահքի ընթացքում հանձնարարվում է հրաժարվել կենդանական ծագում ունեցող կերակուրներից եւ սնվել միայն բուսական կերակուրներով, բայց հատկապես` ողորմած գտնվելով, ներողամիտ լինելով, բարի գործեր կատարելով եւ մեղքից հեռու մնալով: