-Սիրելի եղբայրս, ես տխրում եմ առանց քեզ, կարոտում…
Սիրելի, անգին, իմ «չախկալ» եղբայր, գիտես, որ միայն ես չեմ տխրում առանց քեզ։ Ինձ թվում է, թե այս գարունն էլ անցածների նման չէ, նրանք կարծես գալիս էին երգով, բուրավետ ծաղիկներով։ Հիմա եմ հասկանում, թե ինչո՞ւ էր այդպես, որովհետև իմ սիրելի Սուրիկը, իմ քաջ ու անվախ եղբայրը իմ կողքին էր, որովհետև միասին էինք դիմավորում գարնան գալուստը, միասին էինք ուրախանում արևի, ծաղիկների ու ջինջ երկնքի համար։ Իսկ հիմա… Հիմա գարունը ես զգում եմ քեզ համար բերված ծաղիկներով։ Մինչև ե՞րբ ապրեմ քո բարի հիշատակներով, մինչև ե՞րբ փակեմ ականջներս` չլսելու համար, թե ինչպես են պատմում քո ընդհատված կյանքի մասին, բայց մի՞թե այն ընդհատվել է…

Մեծ ջանքեր են անհրաժեշտ` Հայաստանում գլուխ բարձրացրած աղանդավորական շարժումների դեմ պայքարելու և դրանց քայքայիչ գործունեությունը կանխելու համար: 3 մլն բնակչություն ունեցող Հայաստանում աղանդավորների թիվը կազմում է 300-400 հազար: Համեմատության համար նշենք, որ 142 միլիոնանոց Ռուսաստանում աղանդների թիվը հասնում է 700-800 հազարի: Սա նշանակում է, որ Ռուսաստանում բնակչության թիվը մեզանից շատ է գրեթե 50 անգամ, իսկ աղանդավորների թիվը` երկու անգամ:

Վայոց Ձորի գյուղերից առաջինը Երփինն է, որը հիմնվել է 1828թ.՝ Խոյից ու Սալմաստից տեղափոխված մեր նախնիների ձեռքով Նրբույն գյուղի ավերակների հարավային մասում։ Գյուղն այդպես էլ կոչվել է։ Սակայն հետագայում աղավաղվել է և դարձել Նրբին-Էլփու-Ելփի։ Թաղված լինելով ձորի մեջ` գյուղն ասես բոլոր կողմերից պատսպարված է լեռներով։ Սակայն Ելփինն ավելի շատ շրջապատված է եղել փոքրիկ գյուղերով, որոնք բնակեցված են եղել ադրբեջանցիներով։ Այսպես՝ արևելքում Հեշիմն էր (Ճավաձոր), հյուսիսում՝ Ալամալուն (Խնձորուտ), արևմուտքում՝ Արդարազը (Աղոպեն), հարավ-արևմուտքում՝ Քյումուրլուն (Մոխրոտ) ու Գյուննութը, իսկ հարավում՝ Չիվան։ Այս տեսակետից էլ Ելփինը նմանվում էր եռացող կաթսայի, որի բոլոր կողմերից կրակ ու ծուխ էր ելնում։

Թորոս Թորամանյանը հայկական ճարտարապետության գիտական ուսումնասիրության հիմնադիրն է, հայոց ազգային ճարտարապետական գիտության հայրը։ Որքան էլ տարողունակ՝ այս բնութագրումները, այնուամենայնիվ, բավարար չեն առավել խորությամբ հասկանալու և գնահատելու այն գործի դերն ու նշանակությունը, որն ստանձնեց և անձնվիրաբար կատարեց այս սքանչելի հայը։ Դրա համար նախ և առաջ փորձենք թեկուզ սեղմ գծերով տեսնել այն վիթխարի հարստությունը, որի գիտական ճանաչմանը նվիրաբերեց նա իր ամբողջ կյանքը։

-Աչքդ լույս, հրամանատա՛ր, Սեդան եկել է,- Մոնթեի մոտ աչքալուսանքի են վազում տղաները։
-Այնպես ներս խուժեցիք, ես ալ կարծեցի ադրբեջանցիներից զրահամեքենա եք խլել,- լինում է պատասխանը։
Միշտ, երբ Սեդան պատրաստվում էր վերադառնալ Երևան, Մոնթեն անընդհատ հիշեցնում էր. «Չմոռանաս զրահատեխնիկայի փչացած մասերը, անոնք անպայման կճարես, կուղարկես»։

Նստիր կողքիս, տղա՛ս. այնքա՜ն բան կա քեզ պատմելու…
Գարուն է… Իմ ու քո եղանակը…
1975թ. մարտի 14-ին դու ծնվեցիր, և մենք քեզ անվանակոչեցինք Էդուարդ։ Հպարտ ու ազնիվ դաստիարակեցինք քեզ։ Քո կարմիր-կանաչ երազների մեջ կար կանաչ-կարմիր հայրենիք…
Գարուն է… Մարտի 14-ը, քո ծննդյան օրը… Ո՞ւր են քո ծաղիկները։ Ես տեսնում եմ այն կարմիր ժապավենով աղջկան, որի հետ դու շատ էիր խաղում։ Սա քո մանկությունն է, իմ կարոտած երիտասարդությունը։ Ախր ո՞ւր է այդ աղջնակը… Ես ինչպե՞ս կորցնեմ քո մանկության հեքիաթը, ինչպե՞ս քեզ կորցրի…

Մարդի՛կ, լսեցե՛ք մեզ, ու մենք ճշմարտությամբ կասենք, և թող ձեր ականջին սուտ չլինի այս մեծ պատմությունը։ Երբ մեր պահակության ժամանակ տևապես և աշխույժ էինք, ու մեր բանակը զգաստ էր և առանց երկյուղի։ Եվ երբ խավարի մեջ զգուշորեն արթուն հսկում էինք ու մտածում՝ մի՞թե մեկը կկարողանա բացել Հիսուսի գերեզմանը և գողանալ նրան, հանկարծակի մեծ ցնցում եղավ և սարսափեցրեց մեզ, և մեզ հասան հրեշտակների թևերի որոտը, ու մեր սրտերը կտրատվեցին, երբ հրեշտակները բարձունքներից իջան հրեշտակապետի հետ, որը գլորեց քարը գերեզմանից և նստեց նրա վրա։ Այդ տեսարանը որ տեսանք, այնքան սարսափեցինք, որ սոսկումից մեռյալի նմանվեցինք։