Ի՞նչ են հայոց գրերը, ե՞րբ են ստեղծվել, ի՞նչ ակունքներ են ունեցել։
Նախքան այս հարցերին պատասխանելը փորձենք պարզել, թե ինչ է գիրն ընդհանրապես։ Լեզվագիտությունը տվել է դրա սահմանումը՝ գիրը որևէ գաղափար, հասկացություն կամ խոսքի հնչյունական (արտասանական) միավոր արտահայտող գծագիր պատկերների, պայմանական նշանների, տառերի համակարգ է։ Ըստ այդմ, զանազանում են չորս հիմնական գրատեսակ՝ պատկերագրություն, գաղափարագրություն, վանկագրություն և հնչյունաբանություն։

Դեռ հին ժամանակներից է գոյություն ունեցել զինվորական երաժշտությունը։ Այն միշտ կատարել է երկու կարևորագույն խնդիր՝ բարձրացրել է զինվորների ռազմական ոգին և առաջնորդել նրանց մարտի ժամանակ։
Նախկինում բանակը չուներ ո՛չ ազդանշանային հրթիռներ, ո՛չ ռադիո, ո՛չ էլ կապի ուրիշ միջոցներ։ Մարտի աղմուկի մեջ կարող էր լսվել միայն շեփորի կանչող ձայնը։ Միայն մի քանի կարճ հնչյուններ, և մարտի մասնակիցները գիտեին, որ իրենց պետք է շարափոխվել, անցնել հարձակման կամ նահանջել։

Անգլիացի գրող Ջեյմս Օլդրիջը 20-րդ դարի համաշխարհային գրականության նշանավոր դեմքերից է, հասարակական գործիչ, որը Երկրորդ աշխարհամարտի ժամանակ (1939-45թթ.), որպես լրագրող եւ զինվորական թղթակից, եղել է տարբեր ռազմաճակատներում ու ճշմարտացի ներկայացրել պատերազմի իրական դեմքը, 1949-ին արժանացել է խաղաղության ոսկե մեդալի։
1945թ. մայիսի 9-ին Օլդրիջը եղել է Մոսկվայում եւ տարիներ անց, Մեծ հայրենականի 40-ամյակի առթիվ գրել «Մայիսի իննը» հուշագրություն, որը եւ մասնակի կրճատումներով ներկայացնում ենք մեր ընթերցողի ուշադրությանը։

Անհնար է սիրել հայրենիքը՝ չճանաչելով նրան. առաջնորդվելով այս իմաստուն խոսքերով՝ բացում ենք նոր խորագիր և սկսում «Զրույցներ հայկականության մասին» շարքի հրապարակումը, որի նպատակն է պարզ, մատչելի զրույցների միջոցով ավելի ընդլայնել մեր ընթերցողի իմացությունը հայոց ազգային դիմագիծը հատկանշող առանձին հասկացությունների, ինչպես նաև նոր գիտելիքներ հաղորդել հայ կյանքի այս կամ այն երևույթի, իրադարձության, հնարավոր է՝ դեռևս անծանոթ իրողության մասին։
Պետք է ձգտել իմանալ ավելին, քան գիտես։ Գիտելիքն ուժ է։

Խեղդուկ գետնափոր հյուղակում երկու էրզաց-մոմերի աղոտ լույսի տակ նստած էին Վեբերը, Դիլենբերգն ու Բրեմը, եւ, ինչպես ամեն երեկո, տաքացած սկատ էին խաղում՝ մի քանի ժամ անընդմեջ, մինչեւ բթանալը, մինչեւ դանդաղ ցնորվելը։ Լռակյաց Յանցենը՝ գրքի իսկական որդը, էլի հաջողացրել էր վաշտի խղճուկ գրադարանից արժեքավոր գիրք ընտրել ու հիմա խորասուզված կարդում էր՝ խուլ ու համր այն ամենի հանդեպ, ինչ իրեն շրջապատում էր, բավարարվելով այն ժլատ լույսով, որ բաժին էին հանել թուղթ խաղացողները։ Ուլրիխ Վեգվեները՝ գետնափորի հինգերորդ բնակիչը, նստել էր աթոռակին, հայացքը անշարժ մի կետի հառած՝ տանջվելով անիմաստ ու անբովանդակ կյանքից։ Բացի այդ, զգացնել էր տալիս քաղցը, որ նրանց բոլորին տանջում էր այն ժամանակից ի վեր, երբ կղզին կտրվել էր աշխարհից, ու ամեն տեսակ մթերքի մատակարարում դադարել էր։

Չեմ կարող ասել, թե ե՞րբ, որտե՞ղ, քանի՞ տարեկանում եմ առաջին անգամ լսել «Բյուրավոր ու անշիրիմ նահատակաց հիշատակին» արտահայտությունը… Թերևս իմ ծնվելու օրվանից, գուցե նույնիսկ ավելի շուտ, ասենք հարյուր տարի առաջ… Բայց հստակորեն կարող են ասել, որ հաջորդ արտահայտությունը, որ դաջվել է իմ մանկական հոգում Հայոց Մեծ Արդարության հաղթանակի նկատմամբ անսասան հավատն է եղել… Եվ եղերագործությանն ի պատասխան մենք վերստեղծեցինք այն հրաշքը, որ պետականություն է կոչվում և իրականացրինք այն երազանքը, որ դարերով էինք փայփայում` անկախ, ազատ մեր Հայրենիքը:

Աշխարհի տարբեր երկրների մեծ ու փոքր քաղաքներում հուշարձաններ, խաչքարեր, հուշատախտակներ կան՝ նվիրված ցեղասպանության զոհերի հիշատակին. Ամստերդամ, Մարսել, Լիոն, Սիդնեյ, Լառնակա, Մայամի, Թեհրան, Ֆիլադելֆիա, Միչիգան, Սան Ֆրանցիսկո, Ավինյոն… Բոլոր այն վայրերում, որտեղ, կարեւոր չէ` մեծ թե փոքր, հայկական համայնք կա, որտեղ հայի սիրտն է բաբախում։