Այս լուսանկարը «տարեգրեց» այն ժամանակը, որում մեզ բախտ վիճակվեց ապրել։ Պատերազմական տարիների պատմության մի ակնթարթը։ Ինչեր ասես, որ չեն լինում մեր կյանքում։ Եթե ես ուզում եմ իմ արիակամ հայրենակիցների մասին պատմել, ապա պարտավոր եմ աչքերով ու հոգով տեսնել այն վայրերը, որտեղ կռվում ու հաղթում է իմ ժողովուրդը։ Իսկ ինձ, գրեթե միշտ, դա հաջողվել է Զորի Բալայանի օգնությամբ։ Հերթական իմ հանդիպումը Նելլի Ոսկանյանի հետ է։

1994թ. հունվարն էր: ԼՂՀ բանակի հետախուզության ձեռք բերած տվյալների համաձայն` հակառակորդի հրամանատարությունը 1993թ. աշնանը հարավային ճակատում կրած պարտությունից հետո մարտական մեծ ուժեր է կենտրոնացնում արցախյան ռազմաճակատի բոլոր ուղղություններում, այդ թվում նաև` Աղջաբեդի և Ժդանովսկի շրջաններում, որտեղից նախատեսում էր հզոր հարվածներով ճեղքել Արցախի պաշտպանների դիրքերը հարավային (Հորադիզ քաղաք-կայարան), հարավարևելյան (Ֆիզուլու շրջան, Հորադիզից հյուսիս-արևելք՝ դեպի Շուքյուրբեյլի-Ալխանլի հատվածը) ու արևելյան (Մարտունու շրջանի հարակից ուղղությունը) ճակատներում և գրավելով Մարտունու ու Ֆիզուլու շրջանները՝ դուրս գալ դեպի Հադրութ և Ստեփանակերտ, իսկ հաջողության դեպքում՝ գուցե նաև Զանգեզուր ու Նախիջևան…

Հայտնի է, որ Երրորդ ռայխն իր նպատակներին հասնելու համար օգտագործում էր նաև օկուլտիստական (այսինքն` գաղտնի, միստիկական) «գիտություններն» ու մոգությունը: Հաղթանակ տանելու համար, նախ, անհրաժեշտ էր ճիշտ խորհրդանշաններ ընտրել: Նացիստական վերնախավն ընտրում է հին արիական նշան սվաստիկան` կեռ խաչը` արևի, անմահության և անսահմանության խորհրդանիշը: Այն հանդիպում է արիացի բոլոր ժողովուրդների, ինչպես նաև հայերի մշակույթում, իսկ Հնդկաստանում, Ճապոնիայում, Տիբեթում այսօր էլ ամեն քայլափոխի կարելի է տեսնել այս նշանը:

Հասկանալու համար, թե ո՞վ էր Նապոլեոնը, և ի՞նչ էր թաքնված նրա ուժեղ և անհողդողդ կերպարի տակ, հայացք նետենք նրա մանկությանը: Ծնվել է Կորսիկա կղզում, երկրորդն էր 13 երեխաներից: Դեռ մանկուց չափազանց համառ էր, նպատակասլաց, կարգուկանոն սիրող: Ընկերներ գրեթե չուներ, ցանկացած վիրավորանքի պատասխանում էր բռունցքով և թեպետ ցածրահասակ էր, կռիվներից գրեթե միշտ հաղթանակած էր դուրս գալիս: Կարդալը գերադասում էր մանկական խաղերից: Պատանեկության տարիներին կարդում էր Վոլտեր, Պիեր Կորներ, Լաֆատերա, Գյոթե, Ժան Ժակ Ռուսո: Երազում էր մեծ գործերի մասին, կազմում ապագայի ծրագրեր:

Նորահայտ փաստեր Նժդեհի մասին` նրա թոռնուհի, դերասանուհի ԳՈՀԱՐԻՆԵ ՏՐԴԱՏՅԱՆԻ հուշերում Սկիզբը` նախորդ համարում Ամուսինս` բանասեր Պավել Անանյանը, մեր ամուսնությունից հետո է իմացել, որ ես Նժդեհի թոռնուհին եմ: Սկսել է ուսումնասիրել Նժդեհին, թարգմանել նրա գործերը ու մի տեսակ հիվանդացել է Նժդեհով: Ճիշտն ասած, մի շրջան կար, ուզում էինք հեռանալ Հայաստանից, բայց երբ տարվեց նժդեհյան գաղափարախոսությամբ, ասաց` […]

Մի հայ զբոսաշրջիկ Կարսում մտնում է խանութ, գնումներ կատարում։ Թուրքերեն խոսող հայը նկատում է, որ թուրքը ինչ վաճառում է, նույնությամբ գրանցում է մատյանում։
-Ինչո՞ւ ես գրում բոլորը։
-Գրում եմ, որպեսզի ամսվա վերջում հարկ վճարեմ։
-Քիչ գրի, որ քիչ տաս,- խորհուրդ է տալիս մեր «զբոսաշրջիկը»։

Ցարական բանակի հայ գեներալ Արշակ Տեր-Ղուկասովը Շուշիում դիտում էր ժողովրդական տոնախմբությունը։ Ասպարեզը տրամադրել էին ըմբիշներին։ Գեներալի կրտսեր տղան, մեկը մյուսի հետեւից, գետնեց իր բոլոր մրցակիցներին։ Վերջին մրցակիցը իր ավագ եղբայրն էր։ Բոլորը շունչները պահած հետեւում էին ըմբիշներին։ Գեներալը համոզված էր, որ ավագը կհաղթի, թեկուզ չհաղթի էլ, կրտսերը, հանուն պատշաճության, ժողովրդի առջեւ չի գետնի ավագին։