Վարդան Ստեփանյանի (Դուշման Վարդանի) քույրը՝ հայոց լեզվի ու գրականության ուսուցչուհի Արմենուհին, մարտի 9-ին երբ դասարան մտավ, 4-րդ դասարանի աշակերտ Գրիգոր Երեմյանը ոտքի կանգնեց եւ դիմեց ուսուցչուհուն.
-Ընկեր Ստեփանյան, շնորհավորում ենք, այսօր Վարդանի ծննդյան օրն է։ Վարդան Ստեփանյանն այսօր դարձավ 45 տարեկան։
Հետո ամբողջ դասարանը ոտքի կանգնեց ու մեկ րոպե լռությամբ հարգեց հերոսի հիշատակը։
-Շնորհավոր ծնունդդ, Վարդան…

«Փոքր Մհեր» կրթահամալիրի պետ գնդապետ Արա Մուրադյանը Արցախյան պատերազմի թոհուբոհով է անցել, կռվել է Ս. Աչիկգյոզյանի հրամանատարությամբ գործող սպայական գնդի կազմում, ապա «Կոմանդոս» ջոկատում։ Պատերազմական օրերից գնդապետը տարբեր դրվագներ է պատմում կրթահամալիրի սաներին, պատմում է մարտական ընկերների անձնազոհ սխրանքների մասին։ Գնդապետը հավատացած է, որ մեր զինվորները, անցյալի եւ նորօրյա հերոսների ոգով ներշնչված, մի օր ազատագրելու են նաեւ մեր գերյալ տարածքները՝ Մուշը, Սասունը, Վանը… Ղարաբաղը սկիզբն է…

Պատմությունը վկայում է, որ մեր գյուղը հիմնել է Խաչիկ Վարդապետ անունով հոգեւորականը։ Երկրորդ կամ երրորդ դարում Խաչիկ Վարդապետը երկնաձիգ լեռների բարձունքում մի նրբակերտ խաչքար է կանգնեցրել՝ վերեւում, Աստծուն մոտիկ… հետո կառուցվել է առաջին շինությունը՝ քարակոփ եկեղեցին, որ կանգուն է մինչ օրս։ Մեր գյուղի առաջին բնակիչները հոգեւորականներ են եղել։ Ու հենց նրանք էլ բնակավայրը Խաչիկ Վարդապետի անունով կոչել են Խաչիկ։
…Գյուղը լեռան վրա է, ավելի ճիշտ՝ փռված է լեռն ի վեր։ Գյուղ հասնելու համար լեռն օղակող ոլորապտույտ ճանապարհով պիտի անդադար բարձրանաս, բարձրանաս դեպի գագաթը, թվում է՝ ճանապարհը երկնքին է հատվելու, երկինք է տանելու քեզ։

Լույս է տեսել Սասուն Գրիգորյանի «Մուսաները չլռեցին. քեզ համար, Արցա՛խ» հուշատեղեկատու գիրք-հանրագիտարանը։ Այն պատմում է 1988-1995թթ. Արցախյան ազատամարտում զոհված գրականության, մշակույթի, գիտության, սպորտի, հոգեւոր ոլորտի մարդկանց մասին։ Նրանց, ովքեր պետք է շենացնեին հայ միտքը, սակայն գերադասեցին իմացյալ մահը՝ հանուն հայրենիքի։
Գրքում ներկայացված են ավելի քան 40 գրողներ, որոնց մեծ մասը՝ արդեն տպագրված գրքերի հեղինակներ, մոտ 60 նկարիչ, որոնցից շատերը ԽՍՀՄ նկարիչների միության անդամ էին…
Հեղինակի համոզմամբ, գիրքը նպատակ ունի մոռացությունից փրկել այն հերոսների անունները, որոնք գրիչն ու վրձինը, հոգեւոր սքեմը փոխարինեցին զենքով։

Յուրա Մանուկյանի նախնիները Հյուսիսային Արցախի Էրքեջ գյուղից են։ Տեղափոխվել, բնակություն էին հաստատել պատմական Գանձակում (Կիրովաբադ)։ Աբգար հայրը մահացավ Գանձակում։ Իր երեք քույրերին ամեն կերպ օգնում էր Յուրան, փորձում մեղմել հոր կորուստը։ Եվգենյա մայրը մի անգամ որդուն դիմեց այսպիսի խնդրանքով.
-Որդիս, քո նախնիները թաղված են Էրքեջում, Աբգար հորդ աճյունն էլ տեղափոխենք այնտեղ, թող հանգիստ ննջի, վաղ թե ուշ իմ տեղն էլ այնտեղ է։
-1983թ. հորս աճյունը տեղափոխեցինք Էրքեջ։ Հետո մենք էլ տեղափոխվեցինք Էրքեջ։ 85-ամյա Գյուլի տատս էլի կապրեր, սակայն երբ սկսվեցին ադրբեջանցի օմօնականների հայահալած գործողությունները, տատիս սիրտը չդիմացավ։

Մեր հասարակության մեջ ընդունված չէ խոսել այս երեւույթի մասին. մարդիկ աշխատում են չհիշել նրանց, ովքեր ձեռք են բարձրացրել իրենց անձի վրա:
Ամբողջ աշխարհում մահվան պատճառների շարքում ինքնասպանությունը զբաղեցնում է 3-րդ տեղը: 19-րդ դարի սկզբից ինքնասպանության մշտական եւ համաչափ աճ է նկատվում բոլոր երկրներում, եւ սրա պատճառը Աստծուց հեռացումն է:
Ընդունված է կարծել, որ ինքնասպանության տանող հիվանդությունը դեպրեսիան է՝ ընկճախտը: Դեպրեսիայով հիվանդների 70%-ի մեջ նկատվում է հակում ինքնասպանության հանդեպ եւ դրանցից 15%- ն է այն իրականացնում:

Ամանորի նախօրեն էր. զորքերին կոնֆետ ու մանդարին էին ուղարկում, բայց տխուր Նոր տարի եղավ: Թշնամին ճեղքեց հյուսիսարեւելյան ճակատը եւ, օգտվելով համատարած շփոթի պայմաններում ծայր առած ընդհանուր նահանջից, Օմարի լեռնանցքից իջավ ներքեւ: Շուտով գերված հետախույզի քարտեզը վկայեց, որ թշնամին մտադիր էր հարձակումը զարգացնել ե՛ւ Վարդենիսի, ե՛ւ Մարտակերտի ուղղություններով: Սակայն ձեռնարկված միջոցառումների շնորհիվ ձեւավորվեց միասնական հրամանատարություն (ԶՈՒ գլխավոր շտաբի պետ գեներալ-լեյտենանտ Հրաչ Անդրեսյան, Յուրի Խաչատուրով, Ֆելիքս Գզողյան, ղարաբաղյան ուղղության զորքերի ընդհանուր հրամանատար Վիտալի Բալասանյան), հստակեցվեցին բոլոր ստորաբաժանումների ենթակայությունն ու կատարելիք խնդիրները, եւ հունվարի երկրորդ կեսին իրավիճակը կայունացավ: