Ծնողներիցս, մեր մեծերից լսել եմ, որ իրենց ժամանակներում բանակից վերադարձող զինվորը դեռ երկար համազգեստը հագից չէր հանում եւ հպարտ-հպարտ շրջում էր թաղում ու քաղաքում, որպեսզի բոլորը տեսնեին ու իմանային, որ ինքը ծառայել է, հայրենիք է պաշտպանել… Ես մի ամիս էլ չկա, ինչ զորացրվել, տուն եմ եկել, իհարկե, համազգեստով դրսում ման չեմ գալիս, բայց մտքով դեռ այնտեղ եմ՝ իմ զորամասում, տղաների հետ։

Սրանից տասնհինգ և ավելի տարիներ առաջ, երբ ժամանակները դեռ խառնակ էին ու անորոշ հավասարապես ինձ և բոլորիս համար, և նոր-նոր էր ոտքի կանգնում անկախության ճանապարհն ընտրած մեր պետությունը, ինքս ինձ շարունակ մտածում էի՝ «թող որ իմ այս օրերի չարչարանքն ու տառապանքը ապաշխարանք լինի մինուճար որդուս քիչ թե շատ բարեհույս և ապահով գալիք հասցնելու համար»։

Ռուս-պարսկական առաջին պատերազմից հետո 1813թ. կնքված Գյուլիստանի պայմանագրով Ռուսական կայսրության տիրապետության տակ անցավ նաև Արևելյան Հայաստանի գավառների մի մասը` Շիրակը, Արցախը, Լոռին, Ղազախը, Զանգեզուրը: Պարսից արքունիքը, ինչ խոսք, այդպես էլ չհաշտվեց տարածքային այս կորուստների հետ: Շուտով, Անգլիայի և Ֆրանսիայի հրահրմամբ նոր զինված առճակատում բռնկվեց Ռուսաստանի և Պարսկաստանի միջև:

1850-ական թվերի սկզբին եվրոպական հզոր տերությունների միջև դիվանագիտական սուր առճակատում էր առաջացել: Բուն շարժառիթը Մերձավոր Արևելքում իրենց քաղաքական ազդեցությունը հաստատելու ձգտումն էր: Այս հողի վրա, ոչ առանց Անգլիայի և Ֆրանսիայի հրահրման, կտրուկ սրվեցին Ռուսաստանի և Օսմանյան Կայսրության փոխհարաբերությունները: Թուրքիան մերժեց Ռուսաստանի վերջնագրային պահանջը, որ վերաբերում էր Օսմանյան Կայսրության տարածքում բնակվող ուղղափառ ժողովուրդների ծանր կացության բարելավմանը: Սա, ի վերջո, հանգեցրեց ռուս-թուրքական նոր պատերազմի (1853-1856) սանձազերծման, որը պատմության մեջ առավել հայտնի է Ղրիմի կամ Արևելյան պատերազմ անունով:

Առաջին հայացքից զարմանալի կարող է թվալ՝ «խաչքար» բառը որևէ այլ լեզվով չի թարգմանվում, այն օտար լեզուներ է անցել նույնությամբ և, որքան էլ դժվարահունչ, քաղաքակիրթ աշխարհում արտասանվում է ճիշտ այնպես, ինչպես հայերենում։ Այդպիսի բառեր ունեն նաև այլ ազգեր, և զարմանալի ոչինչ չկա. թարգմանվելիս դրանք կորցնում են իրենց նախնական իմաստները, մի տեսակ կտրվում բնարմատից, աղքատանում, և օտար լեզվի ոչ մի համարժեք բառ այդպես էլ չի փոխարինում այն բառին, որ կա «բնագրում», այսինքն՝ տվյալ ազգի լեզվում։ Ուրեմն՝ ինչո՞ւ թարգմանել։

Հայոց աշխարհիկ համայնքը Երուսաղեմում առաջացել է 7-րդ դարում։ Հիմնականում կազմված էր վաճառականներից և արհեստավորներից։ Նրանք բնակվել են Սիոն թաղամասում, Հայկական կոչված փողոցում։ Ի դեպ, Պետրոս Առաջինի ոսկե խաչը հենց Երուսաղեմի հայ ոսկերիչների ձեռքի գործն է։

-Վարսենիկ ջան, թռիր մի բաժակ սառը ջուր բեր…
Գյուղը սնվում է Լուսաղբյուրի և Յոթ վերք մատուռի աղբյուրներից։ Մերուժանի այգու ջուրը գալիս է Յոթ վերք մատուռի աղբյուրից… Գյուղը շատ հնում՝ պատմիչ Հովհաննես Դրասխանակերտցու վկայությամբ, կոչվել է Վարդենիս։
Մերուժանի տնից քիչ հեռու հայրական տունն է, որտեղ ծնվել, մեծացել են 5 երեխաները։ Առաջնեկը Գրետա քույրն էր, որը ծնվեց պատերազմից առաջ։ Մնացած չորս եղբայրները ծնվեցին, երբ ընտանիքի հայրը՝ Սենեքերիմը, վերադարձավ պատերազմից։ Հետո ավագ քույրը եղբայրների համար դարձավ և՛ քույր, և՛ փոխարինեց ծնողներին։