Սերժանտ Մանուկ Մանուկյանը դիրքի ավագն է: Արտաքինից դատելով՝ կլինի 27-28 տարեկան, բարձրահասակ է, թուխ, ձիգ ու բարեկազմ: Նա մեզ դիմավորում է դիրքի մատույցներում: Ինչպես հարկն է՝ զեկուցում է, որ իր մարտական հերթապահության ընթացքում արտակարգ պատահարներ չեն եղել, ծառայությունն ընթացել է բնականոն հունով, հետո մեզ ուղեկցում է իրենց գետնատնակը, որի նորոգ «սրահում», բազմոցով ու բազկաթոռներով օղակված սեղանին թեյ է բուրում: Մեզ հետ է նաեւ զորամասի հրամանատարի բարոյահոգեբանական ապահովման գծով տեղակալ, փոխգնդապետ Սերյոժա Նազարեթյանը, բայց ակներև է, որ «տանտերը» սերժանտն է:

-Կարո՞ղ եմ ծանոթանալ դիրքին,- հարցնում եմ: Մանուկն արագ ոտքի է կանգնում.

-Ինքս Ձեզ կուղեկցեմ:

Մենք բարձրանում ենք խրամատով, շրջանցում փշալարերն ու հայտնվում բլրի գագաթին:

-Մեր դիրքը պաշտպանող պայմանագրայինի ծառայությունը սկսվում է այս գագաթից,- ասում է Մանուկը,- մենք այստեղ ենք մկրտվում:

-Մկրտվում եք հայ քրիստոնյա՞,- կատակում եմ:

-Չէ՛, հայրենիքի պաշտպան՝ զինվոր,- ասում է Մանուկը: Ձայնի մեջ ինչ-որ հույզ, ինչ-որ ապրում կա, որն ինձ ստիպում է նայել տղայի դեմքին՝ հասկանալու պահի խորհուրդը: Շրջվում եմ, ու… ա՜յ քեզ հրաշք. կուտակ-կուտակ լեռները անսպասելի նահանջել են ու ստորոտում տեղ են բացել դրախտից պոկված պատառիկի համար: Հայելանման լճեր, թանձր կանաչ, գույնզգույն, մանրիկ ծաղիկներ՝ շրջապատված երկնամերձ, սուրծայր ժայռերով ու մուգ կապույտ երկնքի շողքը վրան: Ես ուզում եմ մոտենալ սարի պռնկին, որ ավելի լավ տեսնեմ լանջը, բայց Մանուկը թույլ չի տալիս:

-Այլևս ոչ մի քայլ չանեք, այլապես կհայտնվեք դիտարկվող տարածքում:

-Ոչինչ,- ասում եմ խանդավառ:

Մանուկը նայում է զարմացած-հարցական ու ասում է ցածր, բայց առարկություն չընդունող տոնով:

-Չի՛ կարելի:- Ու նստում է փոքրիկ հողաթմբին, ես տեղավորվում եմ նրա կողքին: Ինչ-որ թռչուն վերևից իջնում ու նստում է ջրի վրա: Հետո սկսում է օրորվել ալիքների հետ:

-Ճա՞յ է,- հարցնում եմ: :

-Այն, ինչ քոնն է, ոչ ոք քեզնից չի կարող խլել, -պատասխանում է Մանուկը, ու ես հասկանում եմ, որ հարցս չի լսել: – Քոնի համար դու կկռվես հազարապատկված ուժով: Ընդամենը պետք է քոնը դառնան… դիրքդ, ծննդավայրդ, երկիրդ: Դու դառնաս այդ խճանկարի մի գույնը, քո անփոխարինելի տեղն ունենաս այնտեղ, մտածես-հավատաս, որ առանց քեզ կխաթարվի մի անչափ թանկ ու կարևոր ամբողջականություն:

Մանուկը խոսում է դանդաղ, բառերն ընտրելով, այնպիսի տպավորություն է՝ ասես ճիգով ինչ-որ պատկեր է վրձնում:

-Դուք նկարիչ եք,- ասում եմ իբրև հաճոյախոսություն: Իբր՝ շատ գեղեցիկ-պատկերավոր եք նկարագրում:

-Ճարտարագիտական համալսարանում եմ սովորում, կառավարման համակարգերի մասնագետ եմ,- պատասխանում է Մանուկը ու, շնորհակալության փոխարեն, ավելացնում,- մտքիս թելը կտրեցիք:

-Ներեցեք,- ասում եմ շփոթված, Մանուկը լարում է հայացքը, ասես՝ ուզում է բռնել մտքի կտրված թելը:

-Հենց դիրքը դարձավ քոնը, կյանքդ չես խնայի նրա համար: Իսկ այս բարձունքին դու հայրենիքը շոշափում ես ակամա:

«Հայրենիքը շոշափելը» սիրուն արտահայտություն է: Ինձ դուր է գալիս:

-Առաջին անգամ այստե՞ղ եք շոշափել հայրենիքը,- հարցնում եմ:

-Առաջին անգամ 11-12 տարեկանում էր: Հորեղբորս տղան սովորում էր ռազմական ինստիտուտում, իսկ ազատ ժամանակ գալիս էր մեր տուն: Նա տարբերվում էր բոլորից և՛ արտաքինով, և՛ պահվածքով, և՛ խոսքով: Նրա համազգեստը միշտ ձիգ արդուկած էր, մազերը հարդարած, մաքուր ու կոկիկ: Հայրս նրա հետ խոսում էր հարգանքով, հավասարը հավասարի պես: Նա պատմում էր իր հրամանատարներից, զենքերից, սահմանից ու հայրենիքի պաշտպանությունից: Ինքն իրեն հայրենիքի զինվոր էր ասում:

Երկրորդ անգամ ես հայրենիքի հետ ավելի անմիջական շփվեցի, երբ զինվոր էի ու պաշտպանում էի առաջնագիծը: Դրանք կյանքիս լավագույն տարիներն էին: Ես նվիրումով էի ծառայում, երբ հասարակ դիրքապահ էի: Սկսեցի կրկնապատկված եռանդով ու պատասխանատվությամբ ծառայել, երբ կրտսեր սերժանտի կոչում ստացա ու նշանակվեցի դիրքի ավագ: Դիրքը փոքրիկ հայրենիք էր…ու իմն էր: Ես ամեն ինչ անում էի, որ իմ դիրքը լիներ ամուր, նորոգ, պաշտպանունակ, գեղեցիկ: Ու որ ամենակարևորն է՝ թանկ ու սիրելի իր յուրաքանչյուր զինվորի համար: Մենք՝ դիրքապահ տղաներով, եղբայրների պես մտերիմ էինք:

Երրորդ անգամ ես լցվեցի հայրենիքով այստեղ՝ որպես պայմանագրային, դիրքի ավագ: …Գիտե՞ք՝ ինչի է նման:

Ես թոթվում եմ ուսերս, հարցը չեմ հասկացել, բայց եւ չեմ ուզում նորից կտրել տղայի մտքի թելը:

-Ասենք՝ ուզում ես բաց կանաչը մուգ կանաչ ներկել: Առաջին անգամ ներկելիս մի քիչ մգվում է, երկրորդ անգամ ավելի է մգվում, երրորդ անգամ ներկելիս դառնում է քո ուզած մուգ կանաչը:

Մանուկը նայում է գոհ, ես՝ տարակուսած. ի՞նչ ներկել, ի՞նչ մուգ կանաչ…

-Այդպես էլ իմ հոգին է ներծծել հայրենիքը՝ երեք անգամ, ու հիմա ամբողջովին կանաչ է…

Արևը կրակ է թափում մեզ վրա: Թվում է՝ շուտով շիկավուն ժայռերից բոց կժայթքի: Ես թեթևացած շունչ եմ քաշում, որովհետև վերջապես հասկացել եմ մուգ կանաչի ու հայրենասիրության «նմանությունը»…

-Գնանք ներս,- ասում է Մանուկը,- թեյը սառեց:

Մենք վերադառնում ենք գետնատնակ, որտեղ արդեն ոչ ոք չկա: Դրիքապահները հավանաբար գնացել են ճաշելու: Ներսում զով է, օդափոխիչը բզզում է միալար, ու սառը քամին հաճելիորեն սառեցնում է օդը: Ես ու Մանուկը վերցնում ենք մեր սառած թեյի բաժակներն ու տեղավորվում բազմոցին:

– Զորացրվելուց հետո հասկացա, որ ինչ-որ բան անավարտ է, կիսատ: Ու վերադարձա դիրքեր: Այստեղ ամեն ինչ իմն է՝ դիրքը, բարձունքը, սարալանջին փռված կանաչը, դիրքի անձնակազմը…

Օդափոխիչի նինջ բերող աղմո՞ւկն է պատճառը, թե՞ հոգնածությունը՝ երկուսս էլ մեկեն լռում ենք: Ես թեյ եմ խմում մեծ կումերով, Մանուկը գլուխը հենել է բազմոցի թիկնակին ու փակել աչքերը: Պատուհանից կապույտ երկինքը սահում է ներս, արևը ոսկեգույն է ներկում թեյի ապակե բաժակները…

-Երբեմն ինքս ինձ հարց եմ տալիս՝ ես լա՞վ զինվորական եմ: Որպես դիրքի ավագ՝ լա՞վ հրամանատար եմ անձնակազմի համար: Ու հասկանում եմ, որ նույնն եմ և՛ տանը, և՛ դիրքում: Խիստ եմ, պահանջկոտ, բարեսիրտ ու հոգատար: Եվ հայրենիքն ինձ համար երկու պատկեր ունի՝ իմ դիրքն ու իմ տունը:

Լուսանկարիչը մտնում է գետնատնակ՝ ապարատը ձեռքին: Մանուկն անմիջապես շտկում է օձիքը, ստուգում կոճակները, ձգում գոտին: Հետո շտկում է մեջքն ու հպարտ-շեշտակի հայացքով նայում լուսանկարչական ապարատին:

-Շարունակեք զրուցել, որ նկարները բնական լինեն,- ասում է լուսանկարիչ Սուրենը: Մինչ ես մտմտում եմ այն հարցը, որով կշարունակենք զրույցը, Մանուկն ասում է.

-Ես շուտով աղջիկ եմ ունենալու՝ իմ առաջնեկին, եւ ինքս ինձ խոստացել եմ, որ նա պիտի խաղաղ հայրենիքում ապրի:

 

ԳԱՅԱՆԵ ՊՈՂՈՍՅԱՆ

Լուս.՝ ՍՈՒՐԵՆ ՀՈՎՍԵՓՅԱՆԻ